Αλησμόνητες Πατρίδες
Το 2022 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Εκατό χρόνια από τον ξεριζωμό της ελληνισμού από τη γη της Μ. Ασίας.
Η διαδικασία βέβαια του αφανισμού και του ξεριζωμού, η γενοκτονία εν τέλει των Ελλήνων της Μ. Ασίας, ξεκίνησε από το 1914, με τη σκόπιμη και συστηματική εξόντωση των ελληνικών πληθυσμών Ανατολικής Θράκης, Ιωνίας, Καππαδοκίας και Πόντου από τους Νεότουρκους και τον Μουσταφά Κεμάλ και διήρκεσε μέχρι το 1923, προς υλοποίηση, παντί τρόπω, των αποφάσεων τους κατά το 1908, για εξαφάνιση κάθε μειονοτικού πληθυσμού με κριτήριο την εθνική και θρησκευτική του ταυτότητα, ώστε να επιτευχθεί η «εθνική καθαρότητα» της οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που προέβαλε κι επέβαλε τελικώς ο ακραίος τουρκικός εθνικισμός. Η κορύφωση του δράματος το 1922, τον μαύρο Σεπτέμβρη του 1922, που κάηκε η Σμύρνης Έτσι, η 14η Σεπτεμβρίου ψηφίστηκε το 1998 στη Βουλή ομόφωνα, ως «Ημέρα εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μ. Ασίας από το Τουρκικό Κράτος».
Η Μικρασιατική Καταστροφή, σημείο αναφοράς στο πρόσφατο εθνικό παρελθόν μας, οι συνέπειες της οποίας επηρεάζουν ακόμη τη σύγχρονη ελληνική ιστορία, είναι ένα τραγικό γεγονός, που παραμένει ζωντανό, 100 χρόνια μετά, κι εξακολουθεί, να μας κινητοποιεί, μέσα από διάφορες και ποικίλες δράσεις (εκδηλώσεις μνήμης, έκδοση βιβλίων, λευκωμάτων, διοργάνωση εκδρομών στις προγονικές εστίες κ.λ.π.).
Έτσι το 2022 έχει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, κουβαλάει έντονο συναισθηματικό φορτίο για μας, τους απόγονους των Μικρασιατών, που δεν μιλάμε για χαμένες αλλά μόνον για Αλησμόνητες Πατρίδες. Βέβαια, ως επετειακό έτος, «δίνει» μια ευκαιρία σ’ όλους τους Έλληνες κι όχι μόνον στους έχοντες μικρασιατική καταγωγή, να αναλογιστούμε και να αναδείξουμε την τεράστια προσφορά των Ελλήνων της Μ. Ασίας, σ’ όλους τους τομείς, Γιατί οι πρόγονοί μας, παρόλο που δεν έτυχαν της καλύτερης υποδοχής από τον γηγενή πληθυσμό, προσαρμόστηκαν και συνυπήρξαν ειρηνικά μαζί του. Η πικρία και η αγανάκτηση μπορεί να καθυστέρησαν την αφομοίωση αλλά δεν την εμπόδισαν. Ο ερχομός τους βοήθησε την Ελλάδα να ξαναποκτήσει τη χαμένη εθνική της ομοιογένεια, αφού ήταν ομόθρησκοι κι ομόγλωσσοι στην πλειονότητά τους. Η συμμετοχή τους δε σ’ όλους του τομείς της εθνικής και κοινωνικής ζωής, ακόμη και στους πολέμους, έφεραν το νέο που ενώθηκε με το παλιό και γεννήθηκε το σύγχρονο, ήτοι η σύγχρονη Ελλάδα, αποτελούμενη από Έλληνες, χωρίς διάκριση σε πρόσφυγες και γηγενείς. Ακόμη, υπήρξαν «αιμοδότες», ανανεωτές και διαμορφωτές του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού (σύζευξη μικρασιατικού κι ελλαδικού πνεύματος), λόγω της σημαντικής αξετίμητης ίσως ακόμη, συμβολής τους στην πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων
Το 1922 λοιπόν, μπορεί να επήλθε το τέλος του Ελληνισμού της Ανατολής, όμως ήταν η αφετηρία για μια νέα ισχυρή Ελλάδα
Αρκεί να σκεφθούμε, πόσο σημαντική υπήρξε για την Ελλάδα η παρουσία των Μικρασιατών στις περιοχές με εθνολογικό έλλειμμα, λόγω της αποχώρησης πληθυσμών από τη Μακεδονία, Βόρεια Ελλάδα κ.λ.π, όπου διαμορφώθηκε μια νέα κοινωνική πραγματικότητα. Η επιτακτική ανάγκη για αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων, έφερε γρηγορότερα την αγροτική μεταρρύθμιση και τη διανομή τσιφλικιών. Η έλλειψη γεωργικών εκτάσεων, ανάγκασε το κράτος στην κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων, ιδιαίτερα στη Μακεδονία (αποξηραντικά, αντιπλημμυρικά έργα), με αποτέλεσμα την αύξηση της καλλιεργήσιμης γης. Οι Μικρασιάτες, ως φιλεργατικοί και προοδευτικοί υιοθέτησαν νέες καλλιεργητικές μεθόδους, νέες καλλιέργειες, ώστε η Ελλάδα πέρασε από την πρωτόγονη γεωργία στη δυναμικά αναπτυσσόμενη, αφού, χάριν αυτών, ξανάρχισε η βαμβακοκαλλιέργεια, η αμπελοκαλλιέργεια, η καλλιέργεια του καπνού. Ακόμη έφεραν νέα αγροτικά προϊόντα, άγνωστα πολλές φορές στους γηγενείς, όπως η καλλιέργεια βίκου, τριφυλλιού για ζωοτροφές. Επίσης, η κτηνοτροφία μεγάλων ζώων, ιδιαίτερα στην Μακεδονία, αυξήθηκε κατά πολύ. Εκτός από την γεωργία, κτηνοτροφία, πτηνοτροφία, έγινε γνωστή η σηροτροφία, χάριν των προσφύγων της Βιθυνίας κι αναπτύχθηκε η ελληνική μεταξουργία. Επίσης η αλιεία γνώρισε άνθιση, χάριν των αλιέων προσφύγων, αφού ήταν ασχολίες στις οποίες ειδικεύονταν στην Μ. Ασία.
Αρκεί να σκεφθούμε ακόμη, ότι ο αστικός προσφυγικός ελληνισμός συνέβαλε στην εκβιομηχάνιση της Ελλάδας, αφού πολλοί από τους πρόσφυγες είχαν σημαντικές θέσεις στη βιομηχανία, στο εμπόριο και στην εκπαίδευση, επιχειρηματικές ικανότητες, γνώση ξένων γλωσσών, επαφές με την Ευρώπη, κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, πείρα. Κάποιοι είχαν οικονομίες κι επένδυσαν σε διάφορους αναπτυξιακούς τομείς ή στελέχωσαν επιχειρήσεις προσφύγων ή γηγενών. Ακόμη, χάρη στους πρόσφυγες, που ήταν φτηνό εργατικό δυναμικό, αναπτύχθηκαν νέες βιομηχανίες, όπως της κλωστουφαντουργίας, ταπητουργίας, μεταξουργίας, ενδυμάτων, αλευροβιομηχανίας, πλαστικών υλικών, επεξεργασίας χαλκού, αγγειοπλαστικής.
Ακόμη, οι Μικρασιάτες χάρη στο επιχειρηματικό τους πνεύμα, διέπρεψαν στο εμπόριο υφασμάτων, ξυλείας και υαλικών ειδών.
Όσον αφορά στον πολιτισμό, το μικρασιατικό πνεύμα πρόσφερε δύναμη και ουσία στη νεοελληνική λογοτεχνία, όπου η πιο σημαντική περίοδος είναι αυτή της γενιάς του ’30, που δεν θα ήταν έτσι, αν δεν έρχονταν οι πρόσφυγες, που έδωσαν θεματικά ερεθίσματα στους λογοτέχνες μας. Στη μουσική, τα ακριτικά τραγούδια του Πόντου, τα θρησκευτικά της Καππαδοκίας, τα σμυρνέικα της Ιωνίας και μετέπειτα τα ρεμπέτικα, πλούτισαν και ανανέωσαν με τον βυζαντινό τόνο και το χρώμα τους την ελλαδίτικη μουσική. Στις εικαστικές Τέχνες, οι κύριοι εκπρόσωποι τους, Κόντογλου και Σικελιώτης και ο γλύπτης Βάσος Καπάνταης, βοήθησαν με τα θέματά τους στη διαμόρφωση της συλλογικής μνήμης για την Καταστροφή και την Προσφυγιά.
Στα έθιμα, η είσοδος των προσφύγων είναι σημαντική για πολλά από αυτά στον κύκλο του χρόνου, στον αγροτικό και στον αστικό χώρο (Αναστενάρια, Νικολαβάρβαρα, τ’ Αη Γιάννη του Κλήδονα, η βασιλόπιτα-τσουρέκι με τη σχετική αναφορά στον Αη Βασίλη, το πέταγμα του αετού-τσερκένια…). Τέλος, στη διατροφή, η μικρασιάτικη κουζίνα συνέβαλε στην τελική διαμόρφωση της ελληνικής κουζίνας και δημιουργήθηκε ένας νέος γευστικός πολιτισμός.
Η προσφυγική αντιπαροχή λοιπόν, πρόσφερε σε λίγα χρόνια στο ελληνικό κράτος την επίλυση του δημογραφικού προβλήματος, την ανάπτυξη της γεωργίας, της βιομηχανίας, της βιοτεχνίας, του εμπορίου, της ναυτιλίας, των επιστημών, της τέχνης και των γραμμάτων. Κατά τον Αμερικανό Η.Morgenthau, «οι πρόσφυγες αποδεικνύουν, ότι είναι ευλογία για την Ελλάδα».
Εμείς, οι νεώτερες γενιές, δεν πρέπει να ΛΗΣΜΟΝΗΣΟΥΜΕ ΠΟΤΕ την καταστροφή των Μικρασιατών ούτε την προσφορά τους. Το χρωστάμε, σ’ αυτούς που ξεριζώθηκαν, ήρθαν εδώ και πρόκοψαν και σ’ αυτούς, που «έφυγαν» στο πεδίο της μάχης ή υπήρξαν θύματα βάρβαρων κι αιμοσταγών.
Στον αγώνα κατά της λήθης, οφείλουμε να πολλαπλασιάζουμε και να αθροίζουμε δυνάμεις χωρίς αφαίρεση, χωρίς διαίρεση. Όλοι μαζί, ν’ αγωνιζόμαστε για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, γιατί, «Η ιστορία δεν είναι στάχτη αλλά δάδα φωτός για τις επόμενες γενιές» κατά τον Κωστή Παλαμά, και η Ελλάδα είναι Ιστορία και Πολιτισμός.
Κείμενο – Φωτογραφίες : Φωτεινή Καμίτα – Κτενίδου, Πρόεδρος Μικρασιατικού Συλλόγου Π.Ε. Κοζάνης