Η μάχη της Οσνίτσανης
Γράφει ο Αθανάσιος Γκάντος
Στις αρχές του 20ου αιώνα η Μακεδονία ήταν στις φλόγες. Οι χριστιανικοί πληθυσμοί της ήταν διχασμένοι σε πατριαρχικούς, πιστούς στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και σε εξαρχικούς, πιστούς στη βουλγαρική Εξαρχία. Οι κομιτατζήδες εξαπολύοντας τρομοκρατία ήθελαν να ελέγξουν τα χωριά και να τα μεταστρέψουν στην Εξαρχία. Διεκήρυτταν την αυτονόμηση της Μακεδονίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία με απώτερο, ωστόσο, σκοπό την προσάρτησή της στη Βουλγαρία. Το 1904 ένοπλα σώματα από το ελληνικό κράτος εισήλθαν στη Μακεδονία και συνεπικουρούμενα από ντόπιους αγωνιστές ξεκίνησαν να συγκρούονται με τους κομιτατζήδες, εγκαινιάζοντας τον Μακεδονικό Αγώνα.
Από τον Σεπτέμβριο του 1905 στα Καστανοχώρια του Βοΐου και της Καστοριάς δρούσε το σώμα του Ανθυπολοχαγού Πεζικού Αντωνίου Βλαχάκη (Καπετάν Λίτσας) (1874-1906). Ο καταγόμενος από τη Μάνη Βλαχάκης είχε ανδραγαθήσει και παρασημοφορηθεί στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Το σώμα του αποτελούμενο από 48 άνδρες ενισχύθηκε από μια τοπική ομάδα 10 ανδρών του οπλαρχηγού Λουκά Κόκκινου από τη Ραδοσίνιτσα (Μέγαρο) Γρεβενών και ανέπτυξε πλούσια δράση. Περιέτρεχαν τα χωριά οργανώνοντας επιτροπές άμυνας, τιμωρώντας εξαρχικούς και τονώνοντας το εθνικό φρόνημα. Προσέβαλαν εξαρχικά χωριά, όπως τη Σταρίτσανη (Λακκώματα) και το Έζερετς (Πετροπουλάκι), τραυματίζοντας σε μια από τις συμπλοκές έναν από τους πιο διαβόητους κομιτατζήδες, τον Μήτρο Βλάχο.
Τον Μάρτιο του 1906 ο Βλαχάκης και οι άνδρες του επέστρεψαν για σύντομο χρονικό διάστημα στην Ελλάδα, προκειμένου να ανασυνταχθούν. Όταν επέστρεψε στη Μακεδονία ενισχυμένος σε άνδρες και πολεμοφόδια, το σώμα πλέον απαρτιζόταν από 85 μαχητές.
Στις 4 Μαϊου 1906 ο Βλαχάκης έλαβε εντολή από το κέντρο Μοναστηρίου να επιτεθεί στο χωριό Οσνίτσανη (Καστανόφυτο), που αποτελούσε τότε ορμητήριο για τις τσέτες των αρχικομιτατζήδων Μήτρου Βλάχου και Κυριάζου. Προ της επίθεσης, ο Βλαχάκης πέρασε από το Βιντελούστι (Δαμασκηνιά), προπύργιο του Ελληνισμού στα Καστανοχώρια. Εκεί συνάντησε την επιτροπή άμυνας του χωριού, που του παρείχε οδηγούς.
Κοντά στην Οσνίτσανη, στη μονή Αγίου Αθανασίου Ζηκοβίστης, ο Βλαχάκης διαίρεσε τη δύναμη του σε 6 τμήματα. Είχε συλλάβει ένα φιλόδοξο σχέδιο. Ένα τμήμα θα πραγματοποιούσε παραπλανητική έφοδο στο Έζερετς. Δύο τμήματα κατέλαβαν ένα ύψωμα έξω από την Οσνίτσανη, με σκοπό να εμποδίσουν την προσέγγιση τουρκικών μονάδων. Το τέταρτο τμήμα τοποθετήθηκε μεταξύ Οσνίτσανης και Μογγίλας (Κάτω Περιβόλι), ώστε να αποτρέψει αποστολή βοήθειας από τους εξαρχικούς της Μογγίλας. Τέλος, το πέμπτο τμήμα υπό τον Λουκά Κόκκινο και το έκτο με επικεφαλής τον Βλαχάκη και υπαρχηγό τον επίσης Μανιάτη Λεωνίδα Πετροπουλάκη, είχαν την κύρια αποστολή της εφόδου στην Οσνίτσανη.
Μνημείο για τη μάχη της Οσνίτσανης στη πλατεία των Μακεδομάχων στη Δαμασκηνιά
Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 04:00, στις 7 Μαϊου 1906. Απέναντι στην ορμή των Ελλήνων οι κομιτατζήδες αντέταξαν πεισμώδη άμυνα. Ο Βλαχάκης αποφάσισε να πυρπολήσει τις οικίες, στις οποίες ήταν καλά οχυρωμένοι οι κομιτατζήδες. Ο Βλαχάκης στην προσπάθειά του να τοποθετήσει μια βόμβα, εκείνη εκπυρσοκρότησε, με συνέπεια ο Βλαχάκης να χάσει τη ζωή του και ο Πετροπουλάκης να τραυματιστεί βαριά. Ανέλαβε τότε την ηγεσία ο Λουκάς Κόκκινος. Στο μεταξύ, κατέφτασε τουρκικό τάγμα δύναμης 750 ανδρών. Οι μακεδονομάχοι βρέθηκαν σε δεινή θέση. Ο Κόκκινος συγκέντρωσε τους μαχητές του και πραγματοποίησε αιματηρή έξοδο. Μάλιστα, 7 άνδρες από την ομάδα του Πετροπουλάκη επέστρεψαν στο χωριό, για να περισυλλέξουν τον τραυματία αρχηγό τους. Πλησιάζοντας, όμως, στο Βιντελούστι τους πρόλαβαν οι Τούρκοι και τους εξόντωσαν όλους.
Η μάχη της Οσνίτσανης, που διήρκεσε 8 ώρες, ήταν μια από τις πιο σκληρές και πολύνεκρες μάχες του Μακεδονικού Αγώνα. Οι Έλληνες είχαν 24 νεκρούς και 11 τραυματίες. Βαριές ήταν και οι απώλειες των Τούρκων: 6 αξιωματικοί και 138 οπλίτες σκοτώθηκαν και 38 οπλίτες τραυματίστηκαν. Άγνωστες είναι οι απώλειες των κομιτατζήδων. Παρά την ήττα, η μάχη επιβεβαίωσε την αποφασιστικότητα και τον ηρωισμό των Ελλήνων, προκαλώντας μεγάλη αίσθηση.
Προτομή του Αντωνίου Βλαχάκη στην πλατεία των Μακεδονομάχων στη Δαμασκηνιά
Κάτοικοι από το Βιντελούστι περισυνέλεξαν τους νεκρούς Μακεδονομάχους και τους έθαψαν. Ο Βλαχάκης και ο Πετροπουλάκης τάφηκαν στο νεκροταφείο του Αγίου Δημητρίου στο Βιντελούστι. Ο ίδιος ο μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης τέλεσε μνημόσυνο στον τάφο τους. Στα απομνημονεύματά του χαρακτηρίζει τον Βλαχάκη έναν από τους πιο γενναίους αξιωματικούς του Μακεδονικού Αγώνα. Μετά τη μάχη, στην τσέπη τούρκου αξιωματικού βρέθηκε σημείωμα ενός Έλληνα, του Αθανασίου Σλιάχα από το Βογατσικό. Ο Σλιάχας ήταν προδότης, συνεργαζόμενος με τις τουρκικές αρχές. Αργότερα, εκτελέστηκε από τον μακεδονομάχο Ευθύμιο Καούδη.
Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας, το χωριό Έζερετς μετονομάστηκε σε Πετροπουλάκι προς τιμήν του Λεωνίδα Πετροπουλάκη. Το αρχείο του Αντωνίου Βλαχάκη έχει δωρηθεί από την οικογένεια του στον πολιτιστικό σύλλογο Δαμασκηνιάς. Από το 1960 καθιερώθηκε από την ελληνική πολιτεία η τέλεση ετήσιου επίσημου μνημόσυνου υπέρ των πεσόντων Μακεδομάχων στη μάχη της Οσνίτσανης.
Ο Αθανάσιος Γκάντος είναι Ιατρός Γαστρεντερολόγος – Ηπατολόγος, γεννημένος στην Κοζάνη.
«Ως αγροτικός ιατρός στο Βόιο, μαγεύτηκα από τη φύση, τις παραδόσεις και τους ανθρώπους του τόπου. Η Ιστορία, μετά την Ιατρική, είναι η δεύτερη επιστήμη που με έχει κερδίσει και μελετώ επισταμένως».
Προτομή του Αντωνίου Βλαχάκη στην πλατεία των Μακεδονομάχων στη Δαμασκηνιά.