Η Σιάτιστα είναι μια εξέχουσα πόλη με διαχρονική παρουσία. Η φωτοδότρια πόλη της Δυτικής Μακεδονίας και προμαχώνας του Ελληνισμού, μια από τις πιο προικισμένες πόλεις της χώρας μας, που διατηρεί τη ζωντάνια και γοητεύει τους επισκέπτες. Ξέρει να υποδέχεται, να φιλοξενεί, να δημιουργεί και να θυμίζει.
Γράφει ο Γεώργιος Μ. Μπόντας , Τέως Δ/ντης της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας.
Λαογράφος- Συγγραφέας
Η πόλη είναι έδρα Μητροπόλεως με την επωνυμία Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης. Διαιρείται λόγω της μορφολογικής σύστασης της σε δυο συνοικίες τη Χώρα και τη Γεράνεια, τις οποίες η οικιστική ανάπτυξη έχει ενώσει. Στην κάθε συνοικία δεσπόζει και ένα καμπαναριό και έχει πληθυσμό 5.490 κατοίκους (Απογραφή 2011).
Αμφιθεατρικά κτισμένη σε υψόμετρο 950 μέτρων στο βουνό Βέλλια, που αποτελεί προέκταση της οροσειράς του Σινιάτσικου ή Άσκιου Όρους, απέχει 28 χιλιόμετρα από την Κοζάνη, 4 χιλιόμετρα από τον κόμβο της Εγνατίας οδού και αποτελεί τον ιδανικότερο σταθμό για τον επισκέπτη, που κατευθύνεται στα Γρεβενά, τα Γιάννενα και την Καστοριά. Η Σιάτιστα κτίστηκε στις αρχές του 15ου αιώνα από κατοίκους των γύρω περιοχών, που έψαχναν ασφαλές καταφύγιο από τους τούρκικους διωγμούς. Αργότερα ο τόπος δέχτηκε κατοίκους από τη Μοσχόπολη, το Σούλι, τη Θεσσαλία, τον Μοριά και από άλλες περιοχές. Σημαντική είναι η συμβολή της στους αγώνες εναντίον όλων των κατακτητών. Στους παλιούς χρόνους, αλλά και στους νεότερους δεν υστέρησε σε προσφορές και ανέδειξε γενναίους αγωνιστές. Η Σιάτιστα όμως γίνεται και πνευματικό κέντρο με την ίδρυση ανωτέρου σχολείου, απ’ όπου ξεπήδησαν πολλοί διαπρεπείς επιστήμονες και γενικότερα άνθρωποι των γραμμάτων. Ανέδειξε πολλούς και μεγάλους ευεργέτες, οι οποίοι έκτισαν σχολεία, Εκκλησίες, Πνευματικό Κέντρο, Κέντρο Υγείας, Τουριστικό Ξενοδοχείο, Διοικητήριο όπου στεγάζονται τα γραφεία του Δήμου Βοΐου, άφησαν κληροδοτήματα προσφέροντας ολόκληρες περιουσίες για την εξυπηρέτηση των συμπατριωτών τους και του κοινωνικού συνόλου.
Παραδοσιακός οικισμός η Σιάτιστα, με εκκλησίες του 18ου αιώνα, με παλαιότερη την Αγία Παρασκευή και Αγία Αικατερίνη (1677), που αποτελεί ένα αξιόλογο μνημείο μεταβυζαντινής τέχνης. Φωτεινά δείγματα της παλιάς ακμής και της ευδαιμονίας της Σιάτιστας αποτελούν τα επιβλητικά και πολυύμνητα αρχοντικά της, που είναι τα καλύτερα των Βαλκανίων και αποτελούν πράγματι την πολιτιστική μας κληρονομιά και ταυτότητα. Κτίστηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα και μαρτυρούν το υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο των κατοίκων της. Είναι μνημεία ανεκτίμητης αξίας με ανυπολόγιστους εθνικούς, πολιτιστικούς και ιστορικούς θησαυρούς. Σήμερα η Σιάτιστα καλεί τον επισκέπτη να γνωρίσει τη Μανούσειο Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη, που είναι από τις σπουδαιότερες Ελληνικές Βιβλιοθήκες. Διαθέτει σπάνιες εκδόσεις του 15ου , 16ου, 17ου,18ου,19ου αιώνα καθώς και πολλά χειρόγραφα νομικού και θεολογικού περιεχομένου. Τα παλιότερα βιβλία της Βιβλιοθήκης είναι Αριστοφάνους Κωμωδίαι ενέα, Βενετία 1498, Θουκυδίδου «Ξυγγραφη» και Ξενοφώντος Ελληνικά, Βενετία 1502 έως 1504 και Ομήρου άπαντα 1504, εκδόσεις Άλδου Μανούτιου. Την Ιστορική Παλαιοντολογική Συλλογή που στεγάζεται στο Ιστορικό Τραμπάντζειο Γυμνάσιο της Σιάτιστας με απολιθώματα που ανήκουν σε προβοσκιδωτά, που έζησαν στην περιοχή μας εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια πριν, δίνοντας στοιχεία κυρίως για την εξέλιξη και εξαφάνισή τους, καθώς και για τον πλούτο της προϊστορικής κληρονομιάς του Τόπου. Επίσης το Βοτανικό Μουσείο του Ορειβατικού Συλλόγου Σιάτιστας «Ο ΜΠΟΥΡΙΝΟΣ», που είναι έργο μοναδικό για τα Ελληνικά δεδομένα και στεγάζεται στο Ιστορικό Τραμπάντζειο Γυμνάσιο Σιάτιστας με ενδημικά φυτά της Κοιλάδας του Μεσιού Νερού του όρους Μπούρινου.
Εντύπωση προκαλεί το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης με εικόνες του 16ου,17ου,18ου, 19ου αιώνα, καθώς και βιβλία που έχουν τυπωθεί στη Βενετία και Κων/πολη. Το Λαογραφικό Μουσείο στο αρχοντικό Δόλγκηρα του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Σιάτιστας «Μαρκίδες Πούλιου» και την επισκέψιμη παραδοσιακή κατοικία, ιδιοκτησίας Τατιάνας Ντέρου – Τσιότσιου με πλούσιο λαογραφικό υλικό της Σιάτιστας. Την έκθεση φωτογραφίας από την φύση και τις δραστηριότητες του Συλλόγου Φιλίππων Φυσιολατρών Σιάτιστας.
Ο επισκέπτης βρίσκει ακόμα στη Σιάτιστα τα διάσπαρτα στη πόλη καταστήματα γούνινων και δερμάτινων ενδυμάτων, εκτροφεία,τυροκομικά προϊόντα και εκλεκτά κρασιά,όπως το ηλιαστό της, ένα κρασί που βοηθάει στην σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Η Σιάτιστα είναι αστείρευτη πηγή παράδοσης και πολιτισμού, έχει όμορφα εξωκκλήσια, το Μοναστήρι της Ιεράς Μονής Παναγίας Μικροκάστρου και τη μαγευτική φύση του Μπούρινου, όπου σας περιμένει ένα παραδοσιακό καταφύγιο κτισμένο μέσα σε πεύκα και έλατα σε υψόμετρο 1.300 μέτρων. Μια πόλη παλιά και νέα. Ενα στολίδι της ανθρώπινης δραστηριότητας στην αγκαλιά της φύσης, ένας υποδειγματικός τόπος για τον Ελληνισμό, ένας τόπος που συνδυάζει την παραγωγικότητα, τη δημιουργικότητα και την πνευματικότητα με τρόπο θαυμαστό.
Οι Καβαλάρηδες του Δεκαπενταύγουστου
Ήθη και έθιμα σημεία αναφοράς, που διατηρούνται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά κι εναρμονίζουν το χθες με το σήμερα, χάρη στη ζωντάνια και ευλάβεια των ανθρώπων του.
Ένα από τα γραφικότερα έθιμα της πατρίδας μας, που συνδυάζει με αρμονία και ευγένεια το θρησκευτικό με το πολιτιστικό στοιχείο, το έθιμο των καβαλάρηδων του Δεκαπενταύγουστου, έχει τις ρίζες του στην εποχή της τουρκοκρατίας και αποτελεί μία γιορτή σταθμό για την πόλη της Σιάτιστας και τους κατοίκους της. Ένα έθιμο που έχει γίνει θεσμός κι αναβιώνει κάθε χρόνο με τον ίδιο ζήλο, το ίδιο κέφι και την ίδια πίστη στην παράδοση, αγνοώντας τη φθορά του χρόνου και συνδέει τους καβαλάρηδες με την παράδοση του τόπου και την θρησκευτικότητα των Σιατιστινών.
Η μεγαλοπρέπεια με την οποία γιορτάζεται το έθιμο των καβαλάρηδων γοητεύει κάθε επισκέπτη και δείχνει την ξεχωριστή πολιτιστική ταυτότητα της Σιάτιστας, μιας πόλης όπου η μουσική παράδοση αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της πόλης και συνοδεύει ήθη και έθιμα δίνοντας μια ιδιαίτερη νότα σε όλες τις εκδηλώσεις.
Πηγή: myvoio.com