Για τους Αυγερινιώτες ο γάμος αποτελεί μία από τις κορυφαίες κοινωνικές εκδηλώσεις. Όνειρο όλων των Αυγερινιωτών είτε διαμένουν στον Αυγερινό είτε όχι είναι κάποια στιγμή να παντρέψουν τα παιδιά τους με παραδοσιακό γάμο.
Ένας παραδοσιακός γάμος έχει διάρκεια μίας εβδομάδας με αποκορύφωμα την Κυριακή που γινόταν το στεφάνωμα. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση οι εκδηλώσεις που λάμβαναν χώρα κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας ήταν παρόμοιες με αυτές της Μεγάλης Εβδομάδας. Παλαιότερα οι γάμοι τελούνταν μόνο από τα Χριστούγεννα μέχρι τη Σαρακοστή.
Στην προετοιμασία του γάμου συμμετέχει, εκτός από τους φίλους και τους συγγενείς, όλο το χωριό. Όλοι συνδράμουν προφέροντας τραπέζια, μαγειρικά σκεύη, σερβίτσια και ό,τι άλλο είναι απαραίτητο για την οργάνωση του γάμου.
Οι εκδηλώσεις, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ξεκινούσαν από το σπίτι του γαμπρού μία εβδομάδα νωρίτερα, δηλαδή την Κυριακή. Σε αυτές τις εκδηλώσεις συμμετείχαν ως επί το πλείστον γυναίκες, συγγενείς του γαμπρού και της νύφης.
Η πρώτη εκδήλωση που πραγματοποιείτο ήταν «τα τέλια». Άνοιγαν τα τέλεια, τις λεπτές «χρυσές συρμάτινες» κλωστές, τα έραβαν σε κορδέλα και τα έπλεκαν. Στη συνέχεια, μάζευαν το τούλι και περνούσαν την κορδέλα με τα τέλια και έτσι κατασκευαζόταν το νυφικό πέπλο. Το πέπλο το φορούσαν οι νύφες από τη μέρα του γάμου μέχρι και τη σαρακοστή, για να προστατεύονται από τα μάτια αυτών που παρευρίσκονται και από τις κακές επιδράσεις στην κρίσιμη ώρα που περνούσαν σε μια νέα κατάσταση.
Ο άνθρωπος που έχει το γενικό πρόσταγμα στον γάμο και έχει τιμητική θέση είναι ο κουμπάρος-ο νούνος. Ως κουμπάρος επιλέγεται αυτός που έχει βαφτίσει το αρσενικό που παντρεύεται και προς τιμήν του λέγεται και το πρώτο φωνητικό τραγούδι.
Ας παρακολουθήσουμε τη διαδικασία του γάμου αναλυτικά:
Δευτέρα
Η Δευτέρα είναι η μέρα για την προετοιμασία των προζυμιών. Στην οικία του γαμπρού το πρωί «πιάνουν» το προζύμι, προκειμένου να ζυμώσουν τα ψωμιά που θα χρειαστούν κατά τη διάρκεια του γάμου στο δικό του σπίτι και να ζυμώσουν και τις κουλούρες. «Ήθελε (έπρεπε) να τα παρασκευάσει» ένα νέο κορίτσι 12 χρονών, του οποίου οι γονείς θα ήταν εν ζωή, όπως επίσης και τα αδέλφια και τα ξαδέρφια του ή να τα ζυμώσει η αδελφή του γαμπρού ή νύφη του αδελφού. Αφού η κοπέλα ζύμωνε το αλεύρι, χόρευαν δύο τραγούδια γύρω από τη σκάφη και στη συνέχεια ακολουθούσε γλέντι.
Τετάρτη
Η Τετάρτη είναι η μέρα των προζυμιών στο σπίτι της νύφης για να ζυμώσουν τα ψωμιά που θα χρειαστούν στο δικό της σπίτι. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ίδια η νύφη κοσκινίζει και ζυμώνει τα ψωμιά. Γίνεται γλέντι, όπως αυτό που γίνεται στο σπίτι του γαμπρού, ενώ τραγουδιούνται και τα ίδια τραγούδια.
Πέμπτη
Τα ξημερώματα της Πέμπτης, με το προζύμι της Δευτέρας, στο σπίτι του γαμπρού, η ίδια κοπέλα έφτιαχνε το ψωμί: συνολικά 5 φούρνους από 15 καρβέλια έκαστος. Παράλληλα, έκαναν τις κουλούρες και τα ρουφτένια (ρεβιθένια, ψωμιά πολυτελείας από αλεύρι ρεβιθιού). Καθ’ όλη τη διάρκεια επαναλαμβάνονταν τα τραγούδια της Δευτέρας.
Με αυτές τις κουλούρες καλούσαν τον παπά και τους νονούς, όπως επίσης και τα δύο «Μπρατίμια», που είναι οι κοντινοί φίλοι του γαμπρού και οι «αδερποφτές», οι κοντινές φίλες τις νύφης. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που θα υπηρετήσουν στον γάμο. Ακολουθούν τα καλέσματα της νύφης από τους συγγενείς του γαμπρού.
Παρασκευή
Παλαιότερα, την Παρασκευή, μία κοπέλα από το σόι του γαμπρού καλούσε το χωριό για να έρθει να φτιάξουν τα παξιμάδια. Παράλληλα, καλούσαν και το σόι της νύφης και το σπίτι γέμιζε με κόσμο. Κατά τη διάρκεια επαναλαμβάνονταν τα τραγούδια που λέγονταν στα προζύμια.
Επιπλέον, την Παρασκευή η νύφη εκθέτει την προίκα της στις φίλες και στις συγγενείς της, λίγο πριν τα μαζέψει και τα μεταφέρει στο καινούριο της σπίτι. Η προίκα περιλαμβάνει έργα τα οποία έχει δημιουργήσει η ίδια ή οι γιαγιάδες και η μητέρα της. Ακολουθούν τραγούδια, λαγκίτες και κρασί και ρίχνουν στα σεντούκια που θα τα μεταφέρουν κουφέτα, ρύζι και χρήματα.
Οι άντρες φρόντιζαν, ώστε τα κρεατικά να είναι έτοιμα και ψημένα μέχρι την Παρασκευή.
Την ίδια μέρα στη νούνα ετοίμαζαν τα στέφανα.
Τέλος, στα σπίτια των μπρατίμων ετοιμάζονται τα μπαριάκια. Το μπαϊράκι ή μπαριάκι (προέρχεται από την Τουρκοκρατία, το οποίο τότε αποτελούσε επαναστατικό σύμβολο, από εκεί προέρχεται και η φράση «σήκωσε μπαϊράκι») είναι ένα κοντάρι, στο οποίο υπάρχει δεμένο ένα χρωματιστό τραπεζομάντηλο. Στην κορυφή του βρίσκεται τοποθετημένος ένας σταυρός που είναι στολισμένος με λουλούδια, βασιλικό, δύο μήλα (σύμβολα αγάπης και προτίμησης) καρφωμένα στα άκρα του σταυρού και δεμένο ένα άσπρο μαντήλι (σύμβολο καθαρότητας και αγνότητας).
Σάββατο
Το πρωί του Σαββάτου γίνονται οι τελευταίες ετοιμασίες. Τεμαχίζονται τα κρέατα στα σπίτια των δύο μελλονύμφων, εφοδιάζονται με κρασιά, με τα σκεύη που θα χρειαστούν και τακτοποιούν τις τελευταίες λεπτομέρειες.
Το πρωί της ίδιας ημέρας μεταφέρεται και η προίκα της νύφης στο σπίτι του γαμπρού, πάνω σε στολισμένα άλογα. Ρίχνουν πάνω στα σεντούκια ρύζι και κέρματα, παράλληλα λένε ευχές και τα μεταφέρουν οι συγγενείς της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Οι συγγενείς του γαμπρού τους προσφέρουν γλυκό και γυρνάνε πίσω.
Το απόγευμα του Σαββάτου έρχεται ο μεγαλύτερος σε ηλικία μπράτιμος στο σπίτι του γαμπρού, φέρνει το μπαριάκι του, το οποίο τοποθετείται στο πιο εμφανές σημείο του σπιτιού. Αυτό αποτελεί το έμβλημα του γάμου και ταυτόχρονα με την τοποθέτησή του στο σπίτι ακούγονται τρεις πυροβολισμοί, οι οποίοι αναγγέλλουν την έναρξη της τελικής ευθείας του γάμου. Στο άκουσμα των πυροβολισμών όλοι με χαμόγελα εύχονται: «Άιντε κίντσι (ξεκίνησε) η χαρά, να ζήσουν να προκόψουν».
Το δεύτερο μπαριάκι τοποθετείται στο σπίτι της νύφης και πάλι ρίχνουν πυροβολισμούς. Όταν φτάσουν και οι οργανοπαίκτες, χωρίζονται σε δύο παρέες, μία στο σπίτι του γαμπρού και μία στο σπίτι της νύφης. Από το σπίτι του γαμπρού ακούγονται τα πρώτα οργανικά μουσικά ακούσματα και ξεκινάει να δημιουργείται ένα κλίμα ευθυμίας. Έπειτα ξεκινάει μία πομπή με τα μπρατίμια μπροστά και με ένα παγούρι τσίπουρο (το οποίο κρατούσε ένας από αυτούς), για να καλέσουν τους συγγενείς και φίλους στον γάμο. Στη σημερινή εποχή η πομπή αυτή καλεί μόνο τα μπρατίμια και τους νούνους, ενώ στα υπόλοιπα σπίτια πηγαίνουν δύο μικρά παιδιά με την τσιότρα. Η τσιότρα είναι ένα ξύλινο δοχείο σαν παγούρι, το οποίο εξωτερικά περιβάλλεται από δερμάτινες λωρίδες στολισμένες με λουλούδια, η οποία γεμίζεται με κρασί.
Τα παιδιά που ξεκινούν από το σπίτι του γαμπρού είθισται να καλούν πρώτα το σπίτι της νύφης και το αντίστροφο. Τα παιδιά λένε: «Ορίστε να είστι καλισμέν’ απού του γαμπρό (ή απού τ’ νυφ’) στου γάμου». Αυτός που προσκαλείται πιάνει την τσιότρα και πίνει από αυτήν ή απλά αρκείται σε μία συμβολική κίνηση προς τα πάνω. Ευχαριστεί τα παιδιά και εύχεται: «Ιφχαριστούμι να ζήσουν, να προκόψουν, άιντι κι στς χαρές σας πιδούλια μ».
Το βράδυ του Σαββάτου ακολουθεί γλέντι και γεύμα στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης. Διασκεδάζουν με επιτραπέζια τραγούδια και κάποιες φορές χορεύουν με τη συνοδεία των οργάνων.
Μετά το γεύμα συνοδεύουν τη νύφη στην κεντρική πλατεία, στην κεντρική βρύση για να πάρει νερό με το γκιούμι (χάλκινο γανωμένο δοχείο).
Με το νερό αυτό θα λούσει η νύφη τα μαλλιά της πριν τον γάμο. Κατά τη διάρκεια της συνοδείας ακούγονται και τα κατάλληλα τραγούδια. Στη συνέχεια, ακολουθεί και η συνοδεία του γαμπρού. Όταν επιστρέψουν στο σπίτι, ο νούνος ξυρίζει τον γαμπρό με τη συνοδεία τραγουδιών και στο τέλος οι συγγενείς αποσύρονται για ξεκούραση.
Κυριακή
Τα όργανα ξεκινούν γύρω στις 9 το πρωί. Ο γαμπρός μαζί με τα αδέλφια και τα ξαδέλφια του πηγαίνουν και καλούν τα μπρατίμια και τον νούνο. Σε κάθε σπίτι στήνεται και ένα μικρό γλέντι. Οι νούνοι έχουν τα στέφανα και τα πηγαίνουν στον γαμπρό. Στο σπίτι του γαμπρού μαζεύονται όλοι οι συγγενείς και οι φίλοι ντυμένοι με επίσημη ενδυμασία, είτε με την παραδοσιακή τοπική στολή είτε με κοστούμια και τουαλέτες. Ακολουθεί χορός του γαμπρού και των πλησιέστερων συγγενών του και έπειτα γύρω στις 12 η ώρα πηγαίνουν να καλέσουν τη νύφη για την εκκλησία.
Ο γαμπρός κατά την έξοδό του από το σπίτι περνάει πάνω από ένα ρεβιθένιο ψωμί και ρίχνει ένα ποτήρι κρασί, προσφέρει σε ένα παιδί ένα μήλο και στη συνέχεια κατευθύνεται με συνοδεία στο σπίτι της νύφης.
Στο σπίτι της νύφης από το πρωί έχουν ξεκινήσει οι προετοιμασίες και έχουν συγκεντρωθεί οι συγγενείς και οι φίλοι της. Η νούνα της τη χτενίζει και της πλέκει στα μαλλιά μεταξωτή κορδέλα, ενώ οι γυναίκες τραγουδούν τα ανάλογα τραγούδια.
Έπειτα, η νύφη ντύνεται στο δωμάτιο και φοράει το λευκό νυφικό φόρεμα. Σε παλαιότερες εποχές πάνω από το φόρεμα που δεν ήταν απαραιτήτως λευκό φορούσαν πάντα ένα γούνινο Καστοριανό παλτό, ενώ ο γαμπρός φορούσε φουστανέλα και γιλέκο. Στη συνέχεια, τοποθετούν το πέπλο και αναμένουν τη συνοδεία του γαμπρού.
Ακολουθεί χορός της νύφης και των συγγενών της στην πλακόστρωτη αυγερινιώτικη αυλή, ενώ όσο πλησιάζει η ώρα του αποχωρισμού της νύφης από τους οικείους της σε κλίμα συγκίνησης άδονται τα αντίστοιχα τραγούδια.
Μόλις ο γαμπρός φτάσει στο σπίτι της νύφης κρατάει ένα μήλο με καρφωμένα νομίσματα. Με αυτόν τον τρόπο κάνει επίδειξη της δύναμής του, καθώς πρέπει να περάσει το μήλο πάνω από το σπίτι, ώστε να περάσει από την άλλη μεριά, όπου περιμένουν μικρά παιδιά για να πιάσουν το μήλο και τα νομίσματα.
Ο γαμπρός πλησιάζει στο παράθυρο για να αντικρύσει τη νύφη, η οποία όμως δεν τον κοιτάει κατά πρόσωπο, αλλά προσπαθεί να τον κοιτάξει μέσα από έναν καθρέπτη. Μάλιστα, προσπαθεί να τον θαμπώσει με τις ακτίνες του ήλιου, ώστε να μην έχει μάτια για άλλη γυναίκα.
Ο μεγαλύτερος μπράτιμος αναλαμβάνει να φορέσει τα παπούτσια στη νύφη, η οποία σύμφωνα με το έθιμο, δεν τα θέλει και τα πετάει τρεις φορές κάτω. Στο τέλος, της τα φοράει μετά από κάποια προσφορά και μοιράζουν καραμέλες στους παρευρισκομένους.
Η νύφη βγαίνοντας από το σπίτι βρίσκεται μπροστά σε έναν σταυρό, ένα ψωμί και ένα κρασί. Παίρνει τον σταυρό και ακολουθείται η ίδια τελετουργία, όπως και στο σπίτι του γαμπρού, περνάει, δηλαδή, πάνω από το ψωμί και αναποδογυρίζει το κρασί. Στη συνέχεια, ξεκινούν με πομπή γύρω στις 12 το μεσημέρι. Προπορεύονται τα παιδιά με την τσιότρα, ακολουθούν οι μπράτιμοι, οι οργανοπαίκτες και από πίσω ο γαμπρός με τους συγγενείς και τους φίλους του και η νύφη με τους δικούς της.
Τα μπαριάκια τοποθετούνται στον αύλιο χώρο του ναού. Ο γαμπρός περιμένει τη νύφη στην είσοδο του ναού, πιάνονται αγκαζέ, ενώ εκατέρωθεν τους βρίσκονται αδελφές ή ξαδέλφες ντυμένες με παραδοσιακές στολές. Η νύφη προσκυνά τρεις φορές και έπειτα το ζευγάρι διασχίζει την αυλή, χαιρετώντας τη νούνα, τη μητέρα του γαμπρού και τη γιαγιά και τους παραλαμβάνει ο ιερέας.
Οι μελλόνυμφοι ασπάζονται το ευαγγέλιο και στη συνέχεια εισέρχονται στην εκκλησία, όπου τελείται το ιερό μυστήριο του γάμου. Μετά το τέλος του Ιερού Μυστηρίου, η νύφη απομακρύνει τη σκέπη για να φανεί το πρόσωπό της και έπειτα δέχεται τα συγχαρητήρια και τις ευχές των καλεσμένων.
Ο ιερέας οδηγεί το ζεύγος στο τέμπλο της εκκλησίας προκειμένου να ασπαστεί τις εικόνες και έπειτα τους συνοδεύει στο εξωτερικό του ναού από τη δυτική είσοδο.
Παλαιότερα, μετά την τέλεση του μυστηρίου ακολουθούσε γλέντι στα σπίτια του γαμπρού και της νύφης και στη συνέχεια συγκεντρώνονταν όλοι μαζί στο Μεσοχώρι για το κοινό γλέντι. Πλέον, για οικονομία χρόνου τα γλέντια στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης γίνονται πριν τη γαμήλια τελετή και έπειτα συγκεντρώνονται όλοι μαζί στο Μεσοχώρι.
Όταν το νιόπαντρο ζευγάρι φτάσει στο σπίτι του γαμπρού, η μητέρα του τους περιμένει στην είσοδο με ψωμί, μέλι και βούτυρο και τλούπα από άσπρο μαλλί μέσα σε κανέστρα. Οι νεόνυμφοι με τα δάκτυλά τους αλείφουν τρεις φορές την πόρτα με το μέλι και το βούτυρο για να είναι η ζωή τους γλυκιά, γόνιμη και πλούσια, ενώ η μητέρα του γαμπρού σκορπίζει το μαλλί στα κεφάλια τους με την ευχή να ζήσουν, να ασπρίσουν και να γεράσουν. Η νύφη προσκυνά τρεις φορές την πεθερά, ενώ παράλληλα ακούγονται και τα τραγούδια που αρμόζουν στην περίσταση.
Στη συνέχεια, μπαίνουν με το δεξί πόδι στο σπίτι, ο παπάς ξαναδιαβάζει ευχές, χαιρετούν και βγάζουν τα στέφανα αν τα φορούσαν ακόμα. Ακολουθεί το γεύμα, καθώς επίσης άδονται και πολλά χαρμόσυνα επιτραπέζια τραγούδια. Αφού ολοκληρωθεί το γεύμα κατευθύνονται στην πλατεία του χωριού, όπου με τη συνοδεία των οργάνων ακολουθεί γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό και κυρίως οι συγγενείς και οι φίλοι του ζευγαριού.
Πρώτος στον χορό είναι ο νούνος, ο οποίος θα κρατήσει και τη σειρά με την οποία θα χορέψουν οι συγγενείς και οι φίλοι, προκειμένου να μην υπάρξουν παρεξηγήσεις. Όταν ο ήλιος αρχίσει να δύει όλοι μαζί συγκεντρώνονται και αποχωρούν από την έξοδο της πλατείας, όπου βρίσκεται το «Τρανό Πηγάδι». Η νύφη μετά μουσικής παίρνει νερό από το πηγάδι και το ρίχνει στον νούνο, τον πεθερό, την πεθερά, τον γαμπρό και τους μπρατίμους ως ένδειξη ευγνωμοσύνης. Ακολουθεί χορός στο πηγάδι με σκόρπιους χορούς σε έντονο ρυθμό και έπειτα κατευθύνονται στο σπίτι του γαμπρού με πιο ήρεμη μουσική. Οι νεόνυμφοι φτάνουν στο σπίτι και η νύφη ρίχνει λίγο-λίγο από το νερό που πήρε. Ξεκουράζονται και δέχονται δώρα και ευχές.
Σε λίγο οι μπράτιμοι καλούν τους νούνους και τους γονείς της νύφης, με τη συνοδεία μουσικής και τσίπουρου, στο γλέντι που θα παραθέσει ο γαμπρός στις 11 η ώρα στο σπίτι του. Εκεί θα τους κεράσουν γλυκίσματα και το κατσίκι που θα φέρει ο νούνος, καθώς επίσης και ρεβιθένιο ψωμί, το οποίο θα σπάσει ο γαμπρός στο κεφάλι του και θα το μοιράσει σε όλους. Ακολουθεί φαγοπότι και γλέντι μέχρι πρωίας. Το πρωί η νύφη θα προσφέρει δώρα στους νονούς, στους μπράτιμους και στις αδερποφτές από την προίκα της. Στο τέλος, όσοι έχουν απομείνει συνοδεύουν τη νύφη στη βρύση για να πάρει νερό για το καινούριο σπίτι. Το γλέντι τελειώνει με τα όργανα να συνοδεύουν τους νονούς στο σπίτι.
