Η Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης
Η Μητρόπολη που σήμερα ονομάζεται “Μητρόπολις Σισανίου και Σιατίστης” στην βυζαντινή εποχή ανήκε ως επισκοπή Σισανίου στην δικαιοδοσία της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας και Α΄ Ιουστινιανής. Ιεραρχικά υπαγόταν στην πρωτόθρονη επισκοπή Καστορίας μα με αυτές των Μογλενών και Μολεσχού. Η αρχική έδρα της επισκοπής ήταν το Σισάνι, οικισμός ο οποίος στη βυζαντινή εποχή γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση. Οι απρόβλεπτες πολιτικές εξελίξεις και την διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου οδήγησαν στην απότομη διακοπή της κανονικής ζωής στην περιοχή και στην παράλληλη υποβάθμιση της επισκοπής.
Η πρώτη γνωστή μνεία της επισκοπής Σισανίου απαντά στο έτος 1510, οπότε αναφέρεται ο ιεράρχης Λαυρέντιος. Αν εξαιρέσουμε την αναφορά του κώδικα της Μητρόπολης Καστοριάς του προκαθήμενου της επισκοπής Σισανίου Μεθοδίου (1653), μεσολάβησε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σιωπής, κατά την διάρκεια του οποίου έγιναν μετακινήσεις πληθυσμών στον ευρύτερο χώρο, που καθόρισαν και τη γρήγορη ανάπτυξη του οικισμού της Σιάτιστας.
Η μεταφορά της επισκοπικής έδρας μεταξύ 1696-1700 στη Σιάτιστα προέκυψε ως ώριμη ανάγκη, επειδή η οικονομική ανάκαμψη της πόλης άλλαξε όλα τα δεδομένα. Η δυναμική παρουσία μιας σημαντικής προσωπικότητας, του Ζωσιμά, που διετέλεσε και αρχιεπίσκοπος Αχριδών, βοήθησε στη γενική ανασυγκρότηση και πρόοδο του τόπου.
ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Η δημιουργία του εκκλησιαστικού μουσείου της Σιάτιστας επιδιώκει να εξοικειώσει τον απλό πολίτη με την εκκλησιαστική τέχνη και ταυτόχρονα να προβάλλει την εμβέλεια των πολιτιστικών σχέσεων που ανέπτυξε η ορεινή και δυσπρόσιτη Σιάτιστα με τα γνωστά κέντρα παραγωγής έργων τέχνης, όπως ήταν η Βενετία, τα Επτάνησα και η Καστοριά.
Το πλούσιο αρχαιολογικό υλικό έχει συλλεχθεί από ναούς της πόλης και μοναστήρια της ευρύτερης περιοχής και συνίσταται σε εικόνες, ξυλόγλυπτα, αντικείμενα μικροτεχνίας, άμφια και βιβλία. Δύο εικόνες της έκθεσης η Παναγία Οδηγήτρια και η εικόνα με τον ύμνο «ΕΠΙ ΣΟΙ ΧΑΙΡΕΙ» χρονολογούνται στον 16° αιώνα, εποχή που προηγείται του οικισμού της Σιάτιστας. Η πρώτη ανυπόγραφη συνδέεται τεχνοτροπικά με τα πρωϊμότερα έργα της κρητικής σχολή και μπορεί να χρονολογηθεί στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Η δεύτερη που είναι αφιέρωση του ύμνου στην Θεοτόκο παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με μια εικόνα της μονής Σινά και αποδίδεται στον Γεώργιο Κλόντζα. Οι επιρροές στη ζωγραφική εικόνων από την κρητική σχολή γίνονται πιο συγκεκριμένες κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, την περίοδο που διακοσμήθηκε το τέμπλο της Αγίας Παρασκευής. Στις εικόνες αυτές παρατηρούμε την εισαγωγική δυτικών στοιχείων. Η παρουσία όμως ενός έργου του Θεοδώρου Πουλάκη με την Αποκάλυψη επεκτείνει τον προβληματισμό για το πνεύμα με το οποίο υποδεχόταν η τοπική κοινωνία τις δυτικότερες δημιουργίες. Η απουσία προγενέστερης ισχυρής παράδοσης από την μια πλευρά και η αποκατάσταση μιας μόνιμης επαφής με το καλλιτεχνικό περιβάλλον της Βενετίας από την άλλη, είναι ίσως οι λόγοι της ευκολότερης διείσδυσης και επιρροής από τη δύση. Στην δημιουργία του 18ου αιώνα εντάσσονται είτε από κάποιο δυτικομακεδονικό κέντρο είτε από την Ήπειρο. Στον ναό του Προφήτη Ηλία εργάστηκε η επώνυμη ηπειρωτική οικογένεια Καλούδη η οποία παρουσίασε σπάνια εικονογραφικά θέματα. Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η ταυτόχρονη συνύπαρξη δύο διαφορετικών τεχνοτροπιών κατά την διάρκεια του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα στη ζωγραφική του Αγίου Ιωάννου του προδρόμου και στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου: της δυτικότροπης «μπαρόκ» έκφρασης και αυτής των Ηπειρωτών μαστόρων. Τα έργα μικροτεχνίας που εκτίθενται εκπροσωπούν κατά κάποιο τρόπο και τις διάφορες καλλιτεχνικές τάσεις των εποχών που δημιουργήθηκαν. Το πιο αξιόλογο είναι ένα κάλυμμα Ευαγγελίου, το οποίο φιλοτεχνήθηκε ως αφιέρωμα του Κυριάκου Αδάμου και συνοδεύεται από τυπωμένο κείμενο του 1590. Ο τρόπος επεξεργασίας των μορφών στις σκηνές που παρουσιάζονται φανερώνει τη γνώση του καλλιτέχνη τόσο της εικονογραφίας όσο και της φύσης του υλικού. Η κεντητική τέχνη εκπροσωπείται από διάφορα λειτουργικά άμφια, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως καλύμματα των τιμίων δώρων. Προέρχονται από το ίδιο εργαστήρι και τα έχει φιλοτεχνήσει ένα χέρι. Η εικονογραφία των παραστάσεων έχει σχέση με δυτικά πρότυπα, τα οποία παρατηρήθηκαν κυρίως στα Επτάνησα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συλλογή τυπωμένων βιβλίων και χειρογράφων της μητρόπολης με πιο αντιπροσωπευτικό τον κώδικα του Ζωσιμά και ορισμένων δερματόδετων χειρογράφων με θεολογικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο. Τα περισσότερα βιβλία έχουν τυπωθεί στην Βενετία και την Κωνσταντινούπολη σε γνωστά τυπογραφεία του 17ου και 18ου αιώνα.
