Πέτρινα Παντοπωλεία
Αυτά τα παντοπωλεία ήταν κατασκευασμένα μόνο από πέτρα. Τα έβαφαν με ασβέστη, οι πέτρες κολλούσαν με λάσπη (χώμα και νερό). Η σκεπή αποτελούνταν και αυτή από πέτρινες πλάκες ή κεραμίδια που διάλεγαν. Η στέγη φτιαχνόταν από ξύλο και πέτρινη πλάκα, το στέγαστρο από ξύλο και λαμαρίνα. Στις κατασκευές συνήθως χρησιμοποιούσαν ένα συνδυασμό πέτρας/ξύλου.
Τα ξύλινα δάπεδα, καθώς και η ξύλινη οροφή επικρατούσαν σχεδόν παντού. Οι τοίχοι ήταν από πέτρα με επίχρισμα. Τα έβαφαν και αυτά με ασβέστη. Δεν είχαν κάποια διαρρύθμιση. Ήταν λειτουργικά κτίρια, πολλές φορές μικρά, με υπόγειο για να κρατιούνται δροσερά τα είδη, με σοφίτα. Άλλες φορές ο παντοπώλης και η οικογένεια του του έμεναν στον επάνω όροφο για να μπορούν να «πετάγονται» στο μαγαζί ότι ώρα τους ζητούσε ο πελάτης εφόσον έπρεπε να είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο.
Παντοπωλείο Μόρφης
Τα περβάζια ήταν από πλίνθους ή πέτρινες πλάκες ενώ τα κουφώματα ήταν ξύλινα από τοπική ξυλεία. Δεν είχαν παντζούρια αλλά μεταλλικά κάγκελα εξωτερικά των παραθύρων για να αποτρέψουν πιθανές διαρρήξεις.
Για πέτρες πήγαιναν στο μαντέμι, τις έκοβαν με την βαριά και τις πελεκούσαν για να δώσουν το κατάλληλο σχήμα.
Παντοπωλείον στο Πολυκάστανο
Τσιμεντένια παντοπωλεία
Για τα παντοπωλεία χτισμένα με τσιμέντο χρησιμοποιούσαν στρώση από μπετόν και ελαφρά «οπλισμένο» σκυρόδεμα. Έκαναν και τις κολόνες με οπλισμένο σκυρόδεμα, το ίδιο και τις πλάκες αν το κτίριο ήταν διώροφο. Ο σκελετός ήταν και αυτός από οπλισμένο σκυρόδεμα και τοίχοι οπτοπλινθοδομή με θερμομόνωση.
Παντοπωλείο Αυγερινού
Η στέγη ήταν ξύλινη με κεραμίδια. Τα δάπεδα στα καινούρια κτίρια ενδέχεται εκτός από ξύλινα να αποτελούνταν από πλάκες από μάρμαρα, κεραμικά πλακίδια, ξύλο ή παλιότερα από μωσαϊκό. Πολλοί Μπακάληδες νοίκιαζαν τα μαγαζιά τα οποία ήταν πολλές φορές κάτω από σχολεία, ή κοινοτικά τα οποία ήταν στο κέντρο το χωριού. Τα ιδιόκτητα ήταν συνήθως λίγο πιο πέρα.
Πινακίδες
Οι πινακίδες ήταν συνήθως τενεκεδένιες, οι τοπικοί ζωγράφοι έκαναν τις πινακίδες προσθέτοντας και κάποια ζωγραφιά,. Το Βογατσικό είχε καλούς τεχνίτες που επιδίδονταν στην τέχνη της πινακίδας καταστημάτων. Φημισμένοι για την τέχνη αυτή επίσης ήταν οι Ηπειρώτες.
Πινακίδα στο Πολυκάστανο
Είδη παντοπωλείου
Επι τουρκοκρατίας τα προϊόντα που έβρισκε κανείς σ’ ένα μπακάλικο ήταν περιορισμένα: τυρί, λίγο πιο ακριβό από αυτό που πουλούσαν οι τσομπάνηδες, βούτυρο 215 παράδες την οκά, μέλι 84, ρύζι 70, ρεβύθια 34, φασόλια 40, φακή 30, κουκιά 26, γυφτοφάσουλα 24, κρεμμύδια 14, ξύδι 30 παράδες. Οι ελιές κόστιζαν γύρω στις 77 παράδες.
Τα παντοπωλεία από παλιά ονομάζονταν «οινοπαντοπωλεία» μιας και μετά τη δεκαετία του 1960 το κρασί και το τσίπουρο ήταν από τα κύρια εμπορεύματά τους. Η πρώτη μπύρα που κυκλοφόρησε με ελληνικό όνομα ήταν η ΑΛΦΑ, το 1961. Τα μπακάλικα διέθεταν σχεδόν τα πάντα αλλά και αν κάτι δεν το είχαν και το ζητούσαν οι πελάτες, το προμηθεύονταν από μαγαζί χονδρικής πώλησης και το διέθετε αργότερα. Εκτός από τα είδη μπακαλικής πουλούσαν μπογιές, γυαλικά, καρφιά, τριχιές, ενέσεις για ζώα, και ό,τι μπορούσε κανείς να φανταστεί. Πουλούσαν βαφές για όλα τα μάλλινα. Βελέντζες, κουβέρτες, μαξιλάρια, μαλάκια, νήματα για τον αργαλειό, βαφές για κάνουργες ποιυ τις χρησιμοποιούσαν για να πλέκουν και να υφαίνουν οι γυναίκες ή να κάνουν στρωσίματα για το σπίτι και την προίκα των κοριτσιών.
Κάποια παντοπωλεία είχαν μεταξύ άλλων και μπακαλιάρο, σαρδέλες και ταραμά. Το χοιρινό πήγαινε στο καδί, το τυρί και ο μπάτζιος στα βαρέλια με αλάτι, το βούτυρο σε στάμνες όπου άλλαζαν το νερό κάθε μέρα από την επιφάνεια. Το κρέας το κρεμούσαν στον αέρα το βράδυ για να βαστάξει και το μαγείρευαν.
Αρχείο απο το λαογραφικό μουσείου του Αυγερινού
Δημοφιλείς ήταν και οι μεγάλες στενές σοκολάτες καθώς και οι πράσινες σε σχήμα τετράγωνο.
Κάποια χρόνια μερικά μπακάλικα διέθεταν μέχρι και κάρβουνο Πτολεμαΐδας. Τα πρώτα χρόνια πουλούσαν πετρέλαιο για λάμπες καθώς και λαμπόγιαλα, ενώ διέθεταν 4 νούμερα λαμπόγυαλών: 5,8,12, 18. Η 18αρα είχε ένα κάλυμμα επάνω με μεγαλύτερη μηχανή και καλύτερο φωτισμό και την χρησιμοποιούσαν στα σαλόνια.
Τσιγάρα, γλιφιτζούρια, μπλέ χαρτί και ετικέτες για τα σχολικά χρόνια επίσης προστέθηκαν στα μπακάλικα. Σαπούνια χρώματος άσπρο και πράσινο και μοσχοσάπουνο, ενώ υπήρχαν μπακάλικα που έκαναν το δικό τους σαπούνι από λίπος γουρουνιού για το πλύσιμο των ρούχων, προθέτονταν φάρμακο στο λίπος. Δεν έλειπε φυσικά και η κασταλαή για το λούσιμο. Μάζευαν βρόχινο νερό το έβραζαν ώστε να ζεματάει έριχναν στάχτη μέσα την καθάριζαν από πάνω κατέβαζαν το καζάνι καταγής, έριχναν ακόμη λίγο νερό, και μ’ αυτο όταν έπλεναν τα ρούχα «γένονταν γυαλί»
Ένα ακόμα προιόν που εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα σε μορφή σκόνης ήταν η οδοντόκρεμα, ενώ η εταιρεία Colgate ήταν η πρώτη που έβγαλε σε μαζική παραγωγή το 1873 την οδοντόκρεμα σε βάζα. Ενώ το 1892 έκανε την εμφάνιση της με την τωρινή της μορφή.
Τυποποίηση – Αποθήκευση Τροφίμων
Τα παλιότερα χρόνια τα περισσότερα προϊόντα δεν ήταν τυποποιημένα. Έτσι οι μπακάληδες ήταν υποχρεωμένοι να τα πουλούν χύμα ή λίγο αργότερα να τα τυποποιούν οι ίδιοι. Για τα στερεά τρόφιμα όπως η ζάχαρη ρύζι, φασόλια, ρεβίθια, ο μπακάλης έπαιρνε με τη σέσουλα από το τσουβάλι την ζύγιζε και την έβαζε σε χάρτινη σακούλα.
Το λάδι αποθηκευόταν σε σιδερένια βαρέλια όπως και το πετρέλαιο. Οι πιο παλιοί μπακάληδες έπαιρναν με τρόμπα από το μεγάλο βαρέλι μια ποσότητα σε κουβά και την άδειαζαν σε άλλα μικρότερα βαρέλια ου είχαν σε σταθερό χώρο. Τα βαρέλια αυτά είχαν κάνουλα, ώστε ανάλογα με την ποσότητα του πελάτη ο μπακάλης έπαιρνε ένα δοχείο και το γέμιζε με το χωνί.
Εκτός από τις κονσέρβες και το γάλα, τα υπόλοιπα ζυγίζονταν. Όπως τα γλυκά του κουταλιού και τα τουρσιά.
Όταν άρχισαν να κυκλοφορούν οι πλαστικές σακούλες μπορούσαν να τυποποιούν τα περισσότερα τρόφιμα.
Καφεπαντοπωλείο Πολυκάστανου
Θέρμανση
Τα περισσότερα μαγαζιά διέθεταν ξυλόσομπες και μάλιστα όρθιες για εξοικονόμηση χώρου. Ενώ αυτά που είχαν τζάκια τα αντικατέστησαν και αυτά με ξυλόσομπες για περισσότερη ασφάλεια.
Φωτισμός
ο φωτισμός στη σημερινή του μορφή ήταν κάτι άγνωστο. Τα πολύ παλιά χρόνια οι χώροι φωτίζονταν με δαδί στηριζόμενο στο δαδοστάτη, στην άκρη του τζακιού. Μετά βγήκαν οι μικρές γκαζόλαμπες ή περπατιάρες. Τις κατασκεύαζαν οι τενεκετζήδες με γαλβανιζέ. Ειχαν χώρο για πετρέλαιο, φυτιλι και χερούλι για να τις πιάνεις. Λέγονταν χειρόλαμπες γιατί τις έπιαναν στο χέρι και περπατιάρες γιατί περπατούσαν μ’ αυτές. Όμως δεν ειχαν λαμπογυάλι και αν φυσούσε λίγο έσβηναν γι’ αυτό και έπρεπε να τις προφυλάσσουν με το άλλο χέρι. Αργότερα βγήκαν οι λάμπες τριών μεγεθών, οι πολύ μικρές που λέγονταν και ινταρέ, οι μεσσαίες και οι Ν. 8 και οι Ν. 12.
Καφενείο στο Κριμήνι
Πηγή: Ελευθερία Παπαδοπούλου , Το παντοπωλειο ένα ταξίδι στο χρονο, Παρέμβαση 2013
Φωτογραφία: Πλαζουμίτη Ευτυχία