ΤΟ ΤΕΜΠΛΟ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΡΑΤΥΡΑ ΒΟΪΟΥ
Μεταξύ των νομών Καστοριάς και Γρεβενών ,το Άσκιο όρος και το όρος Βούρινος εξαπλώνεται ο γεωγραφικός χώρος που ονομάζεται Βόιο. Ο συγκεκριμένος τόπος είναι ιδιαίτερα ορεινός, διαθέτει πανέμορφους οικισμούς . Η αρχιτεκτονική του Βοΐου είναι αξιόλογη και μοναδική.
Η Εράτυρα διοικητικά ανήκει στο δήμο Βοΐου της Περιφέρειας της Δυτικής Μακεδονίας και εκκλησιαστικά ανήκει στη Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης. Είναι χτισμένη σε ύψος 700-800 μέτρα στους πρόποδες του όρους Ασκίου. Απέχει 12 χιλιόμετρα από τη Σιάτιστα και 42 χιλιόμετρα από την πόλη της Κοζάνης.
Γύρω από την Εράτυρα στην ύπαιθρο υπάρχουν ίχνη από αρχαίους οικισμούς που μαρτυρούν ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί από πολύ παλιά. Στα ριζά του λόφου ‘’Μαγούλα’’ δίπλα στον ποταμό Μύριχο είχε βρεθεί θέση αρχαίας κώμης, ενώ στην κορυφή του λόφου σώζονται υπολείμματα προϊστορικού φρουρίου με πελασγικά τείχη. Στη θέση Κτίσματα σώζονται υπολείμματα κάστρου, το οποίο εξασφάλιζε τον έλεγχο της διάβασης που οδηγούσε από την Εορδαία στην Ελίμεια. Το σύστημα οχύρωσης των Κτισμάτων διαιρείται σε δύο μέρη, το ανατολικό και το δυτικό.
Η ύπαρξη του οικισμού της Εράτυρας αναφέρεται γραπτώς πρώτη φορά στον κώδικα της μονής Ζάβορδας του 1534. Η Εράτυρα υπήρξε ένας από τους πιο πλούσιους οικισμούς της περιοχής. Στην αρχιτεκτονική παράδοση της Εράτυρας ανήκουν τα αρχοντικά σπίτια του 19ου και 18ου αιώνα. Ο κεντρικός της ναός του Αγίου Γεωργίου διαθέτει μοναδικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και πλούσια αγιογράφηση. Ο ναός που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου αποτελεί ένα από τα πιο γραφικά ξωκλήσια της Εράτυρας. Η εξωτερική όψη του ναού της Παναγίας είναι ταπεινή. Ο ναός είναι κτίσμα χωρίς ιδιαίτερη αρχιτεκτονική από την τουρκοκρατία ακόμη για να μην προκαλεί τους αλλόθρησκους κατακτητές. Ο εσωτερικός χώρος ήταν σκοτεινός. Φωτίζονταν μόνο από δύο φεγγίτες στην οροφή. Είχε δύο εισόδους που και οι δύο βρίσκονται στη νότια πλευρά. Μεταξύ των δύο εισόδων, στην εξωτερική πλευρά, υπάρχει κογχωτό πλαίσιο που εικονίζει την Παναγία και είναι έργο του Κωνσταντίνου Σαρρή.
Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος που παραπέμπει στην αντίστοιχη ζωγραφική που συναντάμε στα αρχοντικά και στους ναούς της Σιάτιστας. Όλα τα στοιχεία της επίπλωσης και του διακόσμου αποτελούν σημάδι πλούτου και μεγάλης δύναμης. Ο ναός και ο διάκοσμος έχουν χρονολογηθεί από το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Πάνω από την είσοδο υπάρχει κτητορική επιγραφή, ενώ και πάνω από την είσοδο του νάρθηκα υπάρχει και εκεί επιγραφή. Η δεύτερη επιγραφή μας δίνει την ημερομηνία αποπεράτωσης του ναού στις 29 Αυγούστου 1763.
Το τέμπλο του ναού της Κοίμησης είναι σύγχρονο ή ελαφρά μεταγενέστερο της κατασκευής του ναού. Το τέμπλο είναι επίχρυσο έγχρωμο ξυλόγλυπτο με μια κεντρική επίστεψη. Έχει ευθεία κάτοψη και αρθρώνεται τριμερώς. Έχει τρία θυραία ανοίγματα, της Πρόσθεσης, της κεντρικής Ωραίας Πύλης και της πύλης του Διακονικού. Η κάτω ζώνη του τέμπλου απαρτίζεται από έξι ξυλόγλυπτα επίχρυσα θωράκια, με διακόσμηση κεντρικού ομφαλίου που τονίζεται με χρώμα, ή πιθανώς ζωγραφική, και είναι πλαισιωμένο από εύκαμπτους ανθοφόρους βλαστούς.
Το ανθοδοχείο και το ρόδο που υπάρχουν μεταξύ των θωρακίων στην κάτω ζώνη συμβολίζουν τη Θεοτόκο. Τα μοτίβα είναι επίχρυσα και τονίζονται με χρώμα κόκκινο και πράσινο. Το θέμα του βότρυ παραπέμπει στην εικονογραφία του Χριστού.
Στο κάτω μέρος των δεσποτικών εικόνων διαμορφώνονται κάτω κεταμπέδες με ύψος που φτάνει στο ύψος των βάσεων που διαμορφώνουν οι κιονίσκοι. Επάνω από τις δεσποτικές εικόνες διαμορφώνονται κεμέρια με ξυλόγλυπτο διάκοσμο από ανθοφόρους βλαστούς σε συνδυασμό με συμβολικές παραστάσεις. Οι συμβολισμοί των επιμέρους θεμάτων, παραπέμπουν στο δόγμα, εικονίζοντάς το έμμεσα , για τους μυημένους πιστούς. Τα σύμβολα αυτά ήταν αναγνωρίσιμα από το ελληνικής καταγωγής εκκλησίασμα.
Η άνω ζώνη του τέμπλου απαρτίζεται από χαμηλό επιστύλιο αποτελούμενο από στενές επάλληλες ζώνες με ξυλόγλυπτο διάκοσμο που τονίζεται κατά περίπτωση από πράσινο και κόκκινο χρώμα. Οι εικόνες του τέμπλου δεν είναι συντηρημένες. Η κεντρική επίστεψη του τέμπλου αποτελείται από το σύμπλεγμα των δρακόντων, το κεντρικό ομφάλιο κάτω από το σταυρό, τον σταυρό και τα δύο λυπηρά. Οι κορνίζες των λυπηρών απολήγουν σε χερουβείμ με βρεφικό πρόσωπο ,που επιστρέφεται με σταυρό.
Το τέμπλο της Κοίμησης της Θεοτόκου ανήκει στα ξυλόγλυπτα και γραπτά μεταβυζαντινά τέμπλα του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα. Η προέλευση των κατασκευαστών του τέμπλου αποδίδεται σε ηπειρώτες μάστορες που δραστηριοποιήθηκαν στο χώρο του Βοΐου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΟΨΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, ΜΕΡΕΣ ΕΟΡΤΩΝ ΒΟΪΟΥ ΠΕΛΕΚΟΝ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΩΝ 2016-2017-2018.