Ένα ζωντανό λαογραφικό μουσείο στην καρδιά της πόλης

Η Κασσιανή Δικαιουλάκου αποτελεί μια πολύ σημαντική προσωπικότητα στο χώρο του ελληνικού παραδοσιακού χορού και οι γνώσεις της έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς είναι ένας άνθρωπος που έχει αφιερώσει όλη της τη ζωή σε αυτόν.

O Όμιλος Ελληνικών χορών «ΟΡΦΕΥΣ» δημιουργήθηκε το 1970 από την Κασσιανή Δικαιουλάκου με τη βοήθεια και τη συμμετοχή και άλλων φίλων της Ελληνικής παράδοσης.

Στη διάρκεια της 50ετούς πορείας του, ο Όμιλος έδωσε εκατοντάδες παραστάσεις στο εσωτερικό και εξωτερικό. Οι παραστάσεις αυτές δόθηκαν στην ελληνική και ξένη τηλεόραση, σε φεστιβάλ, συνέδρια, ξενοδοχεία, κρουαζιερόπλοια, εορταστικές εκδηλώσεις κ.ά.

«Η  επαφή μου  με τις φορεσιές ήταν μόνο με την φορεσιά της Σιάτιστας, της γενέτειράς μου, όπου ντυνόμουν στο σχολείο στις Εθνικές επετείους.

Αργότερα όταν κατέβηκα στην Αθήνα και άρχισα να συμμετέχω καθημερινά στο θέατρο της αείμνηστης Δώρας Στράτου και κάθε βράδυ φορούσα και διαφορετικό κοστούμι ανάλογα την περιοχή που χορεύαμε και ερχόμουν σε επαφή με την εκάστοτε φορεσιά, μου μπήκε στο μυαλό το ”μικρόβιο” να αρχίσω να έχω στην κατοχή μου κάποιες φορεσιές.

Το 1970 όταν δημιούργησα χορευτικό συγκρότημα με το όνομα Χορευτικός Όμιλος ”Ορφεύς” και ενώ είχα ήδη στην κατοχή μου κάποια κομμάτια από φορεσιές και το ”μικρόβιο” είχε μπει για τα καλά μέσα μου ξεκίνησα την Ιματιοθήκη και άρχισα να μαζεύω αυθεντικά κομμάτια από όλη την Ελλάδα αλλά και να κατασκευάζω πιστά αντίγραφα. Σ αυτό είχα την πολύτιμη  βοήθεια της Εθνικής μας Ενδυματολόγου Χατζημιχάλη Αγγελικής.

 Αργότερα το 1974 όταν μου έγινε πρόταση να επιμεληθώ την εκπομπή παραδοσιακής μουσικής στο κρατικό κανάλι την τότε Υ.Ε.Ν.Ε.Δ. για 8 χρόνια το χορευτικό μου παρουσιαζόταν στην τηλεόραση με φορεσιές από την Ιματιοθήκη μου».

Κασσιανή Δικαιουλάκου

Η φορεσιά  αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής ταυτότητας κάθε τόπου. Με το όρο παραδοσιακή φορεσιά εννοούμε τα ρούχα που φορούσαν οι κάτοικοι στις αμέσως προηγούμενες εποχές. Ο τύπος της ενδυμασίας των ανθρώπων μεταβάλλεται ανάμεσα στις εποχές.

Οι  φορεσιές  είναι μια ισχυρή ταυτότητα κάθε τόπου με τα δικά της σχέδια, χρώματα και κοσμήματα και αναπόσπαστο στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Πως αποφασίσατε να συλλέξετε παραδοσιακές φορεσιές;

Ως επαγγελματίας χορεύτρια παραδοσιακών χορών δεν γινόταν να μην αγαπήσω οτιδήποτε σχετικό με την παράδοση και τους χορούς, τις στολές, τη μουσική, τα ήθη κι έθιμα. Όταν αποφάσισα να δημιουργήσω δικό μου χορευτικό συγκρότημα, ένα από τα βασικότερα ήταν η δημιουργία στολών, κι έτσι σιγά σιγά μια δειλή πρωτοβουλία με αγάπη και μεράκι κατέληξε σε ένα τεράστιο βεστιάριο χωρίς καμία απολύτως ενίσχυση από πουθενά, χωρίς καμία επιχορήγηση από το Κράτος, όλα με δικά μου προσωπικά κόστη.

Από ποιες περιοχές της Ελλάδας είναι οι φορεσιές και πόσες είναι συνολικά στον αριθμό;

Οι φορεσιές είναι από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Ο αριθμός τους είναι δύσκολος να προσδιοριστεί παρόλες τις συχνές απογραφές που κάνουμε διότι αφενός μεν σε ορισμένες σπάνιες αυθεντικές συλλογές λείπουν κάποια κομμάτια για να τις χαρακτηρίσουμε ολοκληρωμένες, αφετέρου διότι εξακολουθούμε να φτιάχνουμε 8άδες 12άδες φορεσιές από κάποια χωριά που δεν είχαμε στην συλλογή μας. Με έναν πολύ πρόχειρο υπολογισμό θα έλεγα πως ο αριθμός υπερβαίνει τις 2000.

Τι σημαίνει για εσάς αυτή η συλλογή;

Είναι το μεράκι μου, η ζωή μου, κάτι σαν την οικογένειά μου. Αυτή η συλλογή όχι μόνο με στήριξε επαγγελματικά, αλλά κυρίως μου έδωσε την ικανοποίηση να νιώσω πως συνέβαλα στην διάσωση της παράδοσης.

Ποια χαρακτηριστικά της φορεσιάς δημιουργούν την προσωπική σφραγίδα μιας περιοχής; Μπορείτε να μας αναφέρετε ένα παράδειγμα;

Κάθε φορεσιά έχει και την ιδιαιτερότητά της, ακόμα και για τον λόγο που φοριέται, πχ διαφορετικές οι νυφιάτικες από τις καθημερινές, όπως και στους άντρες. Πολύ ιδιαίτερη είναι η στολή της Αλεξάνδρειας με το χαρακτηριστικό καπέλο σαν περικεφαλαία αλλά και σε κάποιες περιοχές το κέντημα στο γιλέκο θα έλεγα πως δίνουν μια ξεχωριστή σφραγίδα

Υπάρχει κάποιο χαρακτηριστικό  που έχετε ξεχωρίσει σε κάποια από τις φορεσιές;

Όλες οι φορεσιές όπως είπα έχουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δόξα το Θεό στην Ελλάδα έχουμε μια απέραντη πολυμορφία. Από την Σαλαμίνα και τα Μέγαρα μέχρι την Νάουσα, την Θεσσαλία, την Κρήτη, την Λευκάδα, ποια να πρωτοπώ, όλες τους τρομερά εντυπωσιακές.

Πόσο σημαντική θεωρείτε την παραδοσιακή φορεσιά στη διατήρηση της παράδοσης και της ιστορίας ενός τόπου;

Την θεωρώ αναπόσπαστο κομμάτι, για μένα δεν νοείται να δείχνεις παράδοση κρύβοντας κάτι. Όπως δεν μπορείς να χορεύεις έναν χορό χωρίς να την συνοδεύουν μουσικά όργανα, το ίδιο ισχύει και για την φορεσιά. Το κάθε κομμάτι της ένδυσης κρύβει μια ιστορία, κάποιο λόγο. Γι’ αυτό στεναχωριέμαι ιδιαίτερα όταν βλέπω εκπομπές οι οποίες δήθεν προβάλουν την παράδοση και δείχνουν χορευτές να χορεύουν παραδοσιακούς χορούς με σκισμένα τζιν και μίνι φούστες, το θεωρώ ιεροσυλία. Μήπως θα πρέπει να παραδίδεται και η Ολυμπιακή φλόγα στην Αρχαία Ολυμπία με τζιν και σορτσάκια;

Σας συγκινούν οι παραδοσιακές φορεσιές; Πως αισθάνεστε όταν τις αντικρίζετε;

Ακόμα με συγκινούν ναι, είναι σαν να βλέπω τους προγόνους μας ντυμένους με το πρόσωπο των νεαρών παιδιών. Από χορεύτρια έχω γίνει τελειομανής με την ένδυση παραδοσιακής φορεσιάς, από την κορφή μέχρι τα νύχια θέλω να είναι όπως πρέπει, όπως μας αρμόζει και με τον σεβασμό που θα πρέπει να αποδίδουμε στις γιαγιάδες, προγιαγιάδες και προπαππούδες μας.

Πιστεύετε ότι το παραδοσιακό στοιχείο προβάλλεται αρκετά στις μέρες μας;

Και ναι και όχι. Η προσωπική πρωτοβουλία είναι ακόμα ζωντανή αλλά η ενίσχυση από το Υπουργείο Πολιτισμού θα έλεγα πως είναι κάπως φτωχή, ιδιαίτερα τώρα με την οικονομική κρίση.

Η σημερινή γενιά κρατά τα ήθη και τα έθιμα ή έχουν αλλοιωθεί;

Όλες οι γενιές προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανά τα τόσο όμορφα ήθη κι έθιμα μας. Με το πέρασμα των χρόνων σίγουρα υπάρχει μια αλλοίωση, ακόμα και στα ίδια τα χωριά σε κάποιες περιπτώσεις, αλλά σχεδόν πάντα παρουσιάζεται σαν από μηχανής θεός ένας καλός δάσκαλος, ένα καλό σεμινάριο που να βάζει κάπως τα πράγματα στην θέση τους, μέχρι να ξανά αλλοιωθούν λίγο πολύ.

Πως νιώθετε που ασχολείστε τόσα χρόνια με την λαογραφία και την παράδοση;

Νιώθω ευλογημένη. Νιώθω περήφανη Ελληνίδα. Δεν μπορώ να το χαρακτηρίσω διαφορετικά.

Πιστεύετε ότι οι φορεσιές που γίνονται σήμερα χάνουν στοιχεία της παράδοσης; Πόσο διαφέρουν από τις παλαιότερες φορεσιές;

Εξαρτάται από αυτόν που τις φτιάχνει, δεν μπορώ να βάλω στο ίδιο καζάνι όλους. Άλλοι δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στην κάθε λεπτομέρεια, κι έτσι πρέπει, όπως και στο να δείχνει η στολή ως πιστότατο αντίγραφο παραδοσιακής και όχι σαν μια φθηνή αποκριάτικη απομίμηση, δυστυχώς βλέπουμε και τέτοια εκτρώματα.

Τι θα συμβουλεύατε τους νεότερους όσον αφορά τη διατήρηση της παράδοσης και την ενεργή συμμετοχή στα έθιμα του τόπου τους;

Πιστεύω πολύ πως ο κάθε νέος πρέπει να μάθει τα πάντα για την ιστορία του τόπου του, των παππούδων του, τα ήθη και τα έθιμα. Θα ανακαλύψει ένα νέο κόσμο αν το εμβαθύνει, ας πούμε για τους λόγους που χορεύεται ένας χορός ή τραγουδιέται ένα τραγούδι και τι ιστορία υπάρχει πίσω από αυτό. Να μάθει και να τηρεί τα ήθη και τα έθιμα του τόπου του και αργότερα να επεκταθεί στα έθιμα άλλων περιοχών.

«Άνθρωπος που δεν γνωρίζει την ιστορία του και το παρελθόν του δεν έχει μέλλον»

Οι περιοχές που υπάρχουν στην  Ιματιοθήκη σε αυθεντικά κομμάτια  και πιστά αντίγραφα γυναικεία-αντρικά είναι:

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ:

1. Φλώρινα ( Κρατερό-Σκοπιά)
2. Γρεβενά
3. Σιάτιστα – Εράτυρα
4. Βλάστη Κοζάνης
5. Κοζάνη
6. Κλεισούρα Καστοριάς
7. Καστοριά
8. Βέροια
9. Νάουσα
10. Αλεξάνδρεια Ημαθίας (Γιδάς)
11. Γουμένισσα Κικλίς
12. Λητή Θεσσαλονίκης
13. Δρυμός Θεσσαλονίκης
14. Χαλκιδική
15. Θάσος

ΗΠΕΙΡΟΣ:

1. Κόνιτσα
2. Σαρακατσάνα Ηπείρου
3. Αστική Ιωαννίνων
4. Ζαγόρι
5. Σαμαρίνα

ΘΡΑΚΗ:

1. Καβακλί Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρεια Θράκη)
2. Μεταξάδες Έβρου
3. Μικρό κια Μεγάλο Ζαλούφι

ΘΕΣΣΑΛΊΑ:

1. Καραγκούνα
2. Τρίκερι Βόλου

ΡΟΥΜΕΛΗ (ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ):

1. Δεσφίνα
2. Αράχωβα
3. Μέγαρα Αττικής
4. Σαλαμίνα

ΜΩΡΙΑΣ (ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ):

1. Τσακωνιά Αρκαδίας
2. Αμαλία

ΠΟΝΤΟΣ-ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ-ΜΟΚΡΑ ΑΣΙΑ:

1. Πόντος
2. Φάρασσα Καππαδοκίας
3. Κωνσταντινούπολη
4. Ερυθραία Μικράς Ασίας

ΚΥΠΡΟΣ:

1. Πάφος

ΚΡΗΤΗ:

1. Ανώγεια
2. Χανιά

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ:

1. Έμπονας Ρόδου
2. Κάρπαθος
3. Λέρος

ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ:

1. Νένητα Χίου
2. Σάμος
3. Ικαρία
4. Λήμνος

ΣΠΟΡΑΔΕΣ:

1. Σκιάθος
2. Σκύρος

ΚΥΚΛΑΔΕΣ:

1. Πάρος
2. Νάξος
3. Τήνος
4. Κύθνος
5. Κίμωλος

ΕΠΤΑΝΗΣΑ:

1. Λευκίμη (Νυφιάτικη)
2. Βόρεια Κέρκυρα
3. Παξοί
4. Λευκάδα
5. Κεφαλλονιά
6. Ζάκυνθος
7. Κύθηρα

ΠΑΙΔΙΚΑ-ΕΦΗΒΙΚΑ:

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ:

1. Κρατερό Φλώρινας
2. Σιάτιστα
3. Θάσος
4. Λητή Θεσσαλονίκης

ΗΠΕΙΡΟΣ:

1. Ζαγόρι
2. Σούλι
3. Σαρακαρσάνα Ηπείρου

ΘΡΑΚΗ:

1. Μεταξάδες Έβρου
2. Μικρό και Μεγάλο Ζαλούφι

ΘΕΣΣΑΛΙΑ:

1. Τρίκερι Βόλου

ΡΟΥΜΕΛΗ  (ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ):

1. Δεσφίνα

ΜΩΡΙΑΣ (ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ):

1. Τσακωνιά

ΠΟΝΤΟΣ-ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ:

1. Πόντος
2. Ερυθραία Μικράς Ασίας

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ:

1. Έμπονα Ρόδου

ΚΡΗΤΗ:

1. Χανιά

ΒΟΡΕΙΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ:

1. Σάμος

ΣΠΟΡΑΔΕΣ:

1. Σκύρος

ΚΥΚΛΑΔΕΣ:

1. Πάρος
2. Νάξος

ΕΠΤΑΝΗΣΑ:

1. Βόρεια Κέρκυρα
2. Κεφαλλονιά
3. Ζάκυνθος
4. Κύθηρα

Κασσιανή Δικαιουλάκου."Άνθρωπος που δε γνωρίζει την ιστορία του και το παρελθόν του δεν έχει μέλλον"