Ο Βυθός είναι ένα ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης και είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά της Ελλάδας. Υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Βοΐου. Απλώνεται στις ανατολικές πλαγιές της Πίνδου, μέσα σε πυκνά φυλλοβόλα δάση και σε υψόμετρο 1.025 μέτρων, δίπλα στον οδικό άξονα που ενώνει την Κοζάνη με τα Ιωάννινα. Είναι σχεδόν αθέατος από παντού.
Το παλιό του όνομα ήταν “Ντόλος” και κυριολεκτικά είναι κρυμμένος μέσα στη θεριεμένη βλάστηση. Είναι ένα χωριό αλλιώτικο από τα άλλα τόσο στο ύφος όσο και στην παράδοση. Στον Βυθό επικρατεί απόλυτη σιγή με την παραδοσιακή μορφή που διατηρούν τα πετρόχτιστα σπίτια και καλντερίμια. Αυτό που κάνει το χωριό μοναδικό είναι ότι οι κάτοικοι διατηρούν το ύφος και τη μορφή μιας άλλης ζωής.
Όσον αφορά τη φύση ο Βυθός είναι γεμάτος δάση καστανιάς, οξιάς, βελανιδιάς που προκαλούν τον θαυμασμό του επισκέπτη. Το χωριό έχει ενδιαφέρον και ως προς την πανίδα. Το τοπίο του φυσικού κάλλους συμπληρώνουν οι πηγές και η τεχνητή λίμνη του ποταμού Πραμόριτσα. Το μεγαλείο της φύσης δεν έχει επηρεαστεί με το πέρασμα του χρόνου. Αυτό που προκαλεί μεγάλη εντύπωση είναι το Καραούλι με το καστανόδασος του Λόγγου καθώς και οι καταρράκτες του Σκοτωμένου Νερού που αποτελεί μία από τις πιο όμορφες εικόνες του Βοΐου, ίσως και την πιο όμορφη.
Ο Βυθός ήταν χωρισμένος σε δύο μαχαλάδες ,στον Κάτω Μαχαλά σε απόσταση μόλις ενός χιλιομέτρου από τον γειτονικό Πεντάλοφο και βρίσκεται πραγματικά βυθισμένος μέσα στην πυκνή βλάστηση, και στον Πάνω Μαχαλά που απέχει σχεδόν 500 μέτρα και κρέμεται στους θεόρατους βράχους του Καραουλιού. Εδώ βρίσκεται και η κεντρική πλατεία ο γραφικότατος Μάρμαρος. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν φημισμένοι μαστοροκαλφάδες.
Τα χωράφια είναι ανύπαρκτα και γενικότερα ο τόπος άγνωστος και ξερός. Το χωριό ζει την παρούσα κατάσταση αναπολώντας όμως με νοσταλγία το παρελθόν και παράλληλα προβληματίζεται για το αβέβαιο μέλλον του.
Την ακριβή χρονολογία ίδρυσής του δεν την γνωρίζουμε από κάποιες μαρτυρίες όμως συμπεραίνουμε ότι βρίσκεται μεταξύ των ετών 1600-1620. Πρώτα δημιουργήθηκε ο κάτω Ντόλος και έπειτα ο επάνω. Στα έτη 1630-1640 η κεντρική συνοικία από τις αγροτικές οικογένειες του παλαιοχωρίου ‘’Φτέρη’’. Γύρω στα έτη 1700-1720 η ανατολική συνοικία. Ακόμη στα έτη 1720-1740 έγινε και η ψηλότερη συνοικία η γνωστή Αγία Παρασκευή.
Σε παλιά έγγραφα ο Ντόλος αναφέρεται ως μαχαλάς της κωμόπολης Ζουπανίου. Το 1844 αποτέλεσε ανεξάρτητη κοινότητα. Η προσφορά του Βυθού στον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία οδήγησε τους Γερμανούς να πάρουν την απόφαση να πυρπολήσουν το χωριό.
Στο Βυθό ο επισκέπτης βιώνει το στοιχείο του μόχθου και της επιμονής του μάστορα. Το σχολείο στο κέντρο του Βυθού που σήμερα λειτουργεί από το 2013 ως Μουσείο Ιστορίας είναι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής και την σκηνογραφική αυτή ανάπλαση έρχονται να συμπληρώσουν οι ξενώνες του χωριού και το καφενείο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Κοζιάκης, Ν. Στα μονοπάτια του Βοΐου. ΒΟΡΕΙΑ ΠΙΝΔΟΣ-Βόιο: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΙΝΔΟΣ.
