Δαμασκηνιά : Γνωρίστε το μεγαλύτερο καστανοχώρι της Δυτικής Μακεδονίας
Στις ανατολικές πλαγιές του Άσκιου όρους, στα Όντρια, εκεί που απλώνεται η δασωμένη δαντελωτή λοφοσειρά που αρχίζει από την τοποθεσία Λόγγος και φτάνει μέχρι το Γκάμπρι, σε μία καστανόφυτη τοποθεσία συναντάμε την Δαμασκηνιά, ένα από τα μεγαλύτερα και ομορφότερα χωριά της Δυτικής Μακεδονίας.
Η Δαμασκηνιά έχει μια ξεχωριστή προσωπικότητα και έντονη τη σφραγίδα της προόδου. Ανήκει στα καστανοχώρια του Βοΐου, κτισμένη στα 950 μέτρα, γνωστή με την παλαιότερη ονομασία Βεδυλούστιον. Απέχει 82 χιλ. από την Κοζάνη, 22 χιλ. από το Τσοτύλι και 35 χιλ. από την Καστοριά. Στην περιοχή έχουν εντοπισθεί σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα, τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κοζάνης.
Στο χωριό τα κύρια αξιοθέατα είναι ο Αηλιάς (χώρος αναψυχής), η περιοχή της Ντιμνίτσας όπου βρίσκεται ένα σπήλαιο. Σύμφωνα με την παράδοση οι πρώτοι κάτοικοι του χωριού εγκαταστάθηκαν στην θέση Αϊ-Γιάννης.
Την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα, αρκετοί κάτοικοι του χωριού συμμετείχαν ενεργά στα γεγονότα μέσα από τις τάξεις του Μακεδονικού Κομιτάτου. Στο χωριό βρίσκεται η εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Υπάρχει και το μνημείο του Άγνωστου Μακεδονομάχου, όπου εκεί τελείται επίσημα κάθε χρόνο μνημόσυνο για τους πεσόντες μακεδονομάχους.
Το χωριό των Μακεδονομάχων
Τα μετεπαναστατικά χρόνια και η έλευση του νέου αιώνα βρήκαν τη Δαμασκηνιά ελληνική. Το γεγονός αυτό, όπως και η θέση που ήταν χτισμένη, την καθιστούσαν ιδανικό ορμητήριο για τα ελληνικά αντάρτικα σώματα κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Το μνημείο του Παύλου Μελά, που δεσπόζει στο χωριό, θυμίζει στους ντόπιους και ενημερώνει τους επισκέπτες ότι η Δαμασκηνιά υπήρξε το πρώτο μέρος από όπου πέρασε το σώμα του μεγάλου Μακεδονομάχου τον Σεπτέμβριο του 1904.
Ο Μελάς, βέβαια, δεν ήταν ο μόνος αξιωματικός που αναγνώρισε την κομβικότητα του σημείου. Ο καπετάν Βάρδας, που τον διαδέχθηκε, καθώς και ο περίφημος μανιάτης καπετάν Λίτσας, κατά κόσμον Αντώνιος Βλαχάκης, είχαν επίσης κάνει αισθητό το πέρασμά τους. Έτσι, η Δαμασκηνιά είχε μετατραπεί σε έδρα του Μακεδονικού Αγώνα, με τους κατοίκους να συμβάλλουν ενεργά σε αυτόν, βοηθώντας τα ένοπλα σώματα με ό,τι μέσο διέθεταν.
Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, την γεωργία και την μαστορική, καθώς και την παραγωγή κάστανων. Λόγω αυτής της παραγωγής, το τελευταίο σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου γίνεται και η γνωστή καστανογιορτή, που διοργανώνει ο Πολιτιστικός Λαογραφικός Σύλλογος Δαμασκηνιωτών «Η Παναγιά» και αποτελεί σημείο αναφοράς για την ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης και της Καστοριάς και συγκεντρώνει επισκέπτες από πολλές περιοχές της χώρας μας. Την ημέρα αυτή, οι επισκέπτες μπορούν να γευτούν άφθονα ψητά και βραστά κάστανα συνοδευόμενα από κόκκινο και λευκό τοπικό κρασί και να προμηθευτούν προϊόντα από ντόπιους παραγωγούς. Οι κάτοικοι της Δαμασκηνιάς έχουν καθιερώσει την γιορτή αυτή, προβάλλοντας το προϊόν που τους χαρίζει πλουσιοπάροχα η περιοχή τους, το κάστανο.