ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΙΣΑΝΙΟΥ
Το μοναστήρι βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά της κοίτης του ποταμού Μύριχου. Από μακριά δεν μπορεί να το διακρίνει κανείς. Από το χωριό Σισάνι απέχει δύο χιλιόμετρα.Στο χωριό μπορεί να φτάσει κανείς στρίβοντας δεξιά της οδού Κοζάνης-Εράτυρας-Καστοριάς με δρόμο καλής βατότητας. Μετά την ασφαλτόστρωση του δρόμου Σισανίου- Βλάστης η μετάβαση μπορεί να γίνει και από την Πτολεμαΐδα.
Το ερώτημα για το αν ήταν ενοριακός ναός της Σισανιούπολης και μετά την καταστροφή της έγινε μοναστήρι αποτελεί ιστορικό πρόβλημα το οποίο σχετίζεται με το ζήτημα της αρχαίας Σισανιούπολης και της καταστροφής της. Το γεγονός ότι δίπλα στο μοναστήρι βρέθηκε επισκοπικός ναός δείχνει ότι μετά την καταστροφή του ναού χτίστηκε μοναστήρι, στα συντρίμμια του οποίου έχει χτιστεί το σημερινό.
Τα ερείπια που βρέθηκαν φανερώνουν την ύπαρξη ενός παλιότερου κτηρίου, όπως και όλη η περιοχή φυσικά στην οποία βρέθηκαν αντικείμενα, πιθάρια, όστρακα και άλλα. Ο μεσοβυζαντινός ναός του 11ου αιώνα εντοπίστηκε αρχικά από τον εκπολιτιστικό Σύλλογο Σισανίου και στη συνέχεια από τις ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Ο εντοπισμός αυτός έφερε στο προσκήνιο το βυζαντινό Σισάνιο και άνοιξε το δρόμο για την έρευνα της ιστορίας του.
Στο εσωτερικό του υπερθύρου βρίσκεται η παρακάτω επιγραφή:
ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΚΑΙ ΑΝΗΣΤΟΡΗΘΟΙ
ΟΥΤΩΣ Ο ΘΗΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ
ΤΗΣ ΥΠΕΡΑ/ΓΗΑΣ ΔΑΙΣΠΗΝΗΣ ΥΜΩΝ
ΘΑΙΟΤΟΚΟΥ ΚΑΙ ΑΗΠΑΡΘΕΝΟΥ
ΜΑΡΗΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ
ΠΑΝΤ… ΈΞΟΔΩΝ ΤΩΝ ΤΗΜΗΟΤΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΕΥΓΕΝΕΣΤΑΤΩΝ ΑΡΧΟΝΤΩΝ ΕΚ
ΧΟΡΑΣ ΣΙΑΝΗ ΚΗΡΗΟ ΚΗΡ ΠΑΝΤΟ
ΗΟΣ… ΊΩΑΝΝΗ ΗΟΣ ΜΑΒΡΟΥΔΗ ΚΑΙ ΑΡΧΗΕΡΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΤΟΥ
ΠΑΝΗΕΡΩΤΑΤΟΥ ΚΑΙ ΛΟΓΗΟΤΑΤΟΥ
ΚΗΡΙΟΥ ΚΗΡΙΟΥ ΚΥΡ
ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ/ΣΗΣΑΝΗΟΥ ΚΑΙ Η
ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΗ ΧΡΗΣΤΟΗΕΡΑΙΣ
ΖΙΣΙΗΕΡΟΣ ΙΩΝΙΕΡΕΟΣ ΕΤΗ 1662
ΗΕΝΟΥΑΡΙΟΥ 10.
Παρατηρώντας την επιγραφή αυτή βλέπουμε ότι δεν αναφέρεται κάπου ότι κτίστηκε για καθολικό μοναστήρι. Πρόκειται για ενοριακό ναό ή παρεκκλήσι και όχι για καθολικό μοναστηριού. Το έτος ανέγερσης του ναού είναι το 1662, στοιχείο το οποίο αποτέλεσε το μοναδικό τεκμήριο για να θεωρήσουν ότι το 1662 αρχιερατεύει κάποιος Νικηφόρος στο Σισάνι.
Το έτος ανέγερσης του ναού στην επιγραφή είναι το 1662. Στην επιγραφή επίσης φαίνεται ότι έγινε μια επέμβαση και οι αριθμοί έχουν χαραχθεί με εντονότερο χρώμα από άλλο χέρι, επάνω στην αρχική χρονολογία της οποίας τα ίχνη διακρίνονται. Ως επακόλουθο της παρέμβασης αυτής ήταν να θεωρηθεί ότι το 1662 αρχιεράτευσε στο Σισάνι επίσκοπος Νικηφόρος και επειδή Νικηφόρος ιστορικά αποδεδειγμένος αρχιεράτευσε από το 1746 ως το 1769, να θεωρηθεί ως Νικηφόρος Α’ αυτός της επιγραφής.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ
Το 1797 στην Παναγία Σισανίου λειτουργεί μοναστήρι σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σισανίου Νεόφυτου. Είναι φανερό ότι από το 1840 ως το 1873 δεν υπάρχει καμία γραπτή μαρτυρία και πηγή για το μοναστήρι, ενώ από το 1873 ως το 1877 ένα βιβλίο λογαριασμών στο οποίο αναγράφονταν τα έσοδα και τα έξοδα μας δίνει κάποιες πληροφορίες. Το 1873 φαίνεται ότι δεν υπάρχει ηγούμενος. Στις 16 Νοεμβρίου ηγούμενος ήταν ο ιερομόναχος Μισαήλ, ο οποίος διοίκησε το μοναστήρι ως το 1886.
Από τον Οκτώβριο του 1886 τη διαχείριση του μοναστηριού την έχουν αναλάβει οι επίτροποι. Στις αρχές του 20ου αιώνα ηγούμενος ανέλαβε ο αρχιμανδρίτης Γεννάδιος Κυρατζόπουλος, με καταγωγή από το Ροδοχώρι Βοΐου. Βέβαια υπάρχουν και μαρτυρίες για έναν ηγούμενο πριν από το Γεννάδιο και το Νεόφυτο.
Το 1956 ο μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης ίδρυσε ξανά το μοναστήρι ως γυναικείο, με ηγούμενη την Κασσιανή από τη Βλάστη. Από εκεί και έπειτα το μοναστήρι παρέμεινε κλειστό , με ευθύνη της ενορίας Σισανίου. Τα τελευταία χρόνια έγιναν και κάποιες ανακαινίσεις. Το μοναστήρι λοιπόν αποτελεί με τον ταπεινό ναό μια εστία πνευματικής ανάτασης και περισυλλογής στο απόμακρο αυτό μέρος , όπου ‘’το πάλαι’’ έλαμψε η αρχαία Σισανιούπολη και το Σισάνιο, η έδρα της ομώνυμης επισκοπής.
ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ
Ο ναός ο οποίος βρίσκεται στη νότια πλευρά του όλου συγκροτήματος είναι χαμηλός, το μισό τμήμα του βρίσκεται μέσα στο έδαφος. Είναι μονόκλιτη ξύλινη στέγη, βασιλική με νάρθηκα, που από την πρώτη ματιά θυμίζει εκκλησία της Τουρκοκρατίας. Το ύψος της είναι χαμηλό, δεν έχει παράθυρα και γενικά η εμφάνισή της είναι πολύ απλή.
Ο ναός χτίστηκε το 18ο αιώνα όπως φαίνεται από την επιγραφή. Το μοναστήρι δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό των καθολικών μοναστηριών όπως: τρούλο, πλάγιες λόγχες και λιτή.
Το τέμπλο του είναι λιτό, σανιδωτό και όχι ξυλόγλυπτο. Επάνω του έχει ζωγραφιές με ποικίλα σχήματα από το φυσικό και το ζωικό βασίλειο. Οι εικόνες, τα ‘’δεσποτικά’’ έχουν καλλιτεχνηθεί στις αρχές του 19ου αιώνα από τον ντόπιο αγιογράφο Ερατυρέα, το Γεώργιο και καλύφθηκαν με δαπάνη του ηγούμενου Θεοφάνη. Επίσης άλλες τρεις φορητές , δύο επάργυρες της Παναγίας και μία της Αγίας Τριάδας έγιναν με έξοδα του ίδιου ηγούμενου.
Ο ναός στο σύνολό του καθώς και το ιερό βήμα είναι γεμάτα με τοιχογραφίες που έχουν το χαρακτήρα της λαϊκής επίδρασης καθώς τα πρόσωπα είναι φωτεινά και οι κινήσεις του σώματος ανάλαφρες. Αν συγκρίνουμε τις τοιχογραφίες με εκείνες του γειτονικού μοναστηριού του Αγίου Δημητρίου Βλάστης, οι οποίες έγιναν το 1774 ,δεν μπορεί να έχουν γίνει νωρίτερα από αυτές.
Οι παραστάσεις και οι μορφές των τοιχογραφιών ακολουθούν το μοτίβο που αποτελείται από τρεις ζώνες, τους ολόσωμους αγίους, τα στηθάρια και τις παραστάσεις από το δωδεκάορτο και τη ζωή της Παναγίας. Ο καλλιτέχνης των αγιογραφιών δεν ονομάζεται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΟΨΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. ΜΕΡΕΣ ΓΙΟΡΤΩΝ ΒΟΪΟΥ ΠΕΛΕΚΟΝ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΩΝ 2016-2017-2018.