Νίκος Κούκης, Πρόεδρος Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού
Ο πολιτισμός είναι δημιουργία
Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού επεκτείνεται λελογισμένα δι’ αντιπροσώπων αξιοποιώντας στέρεες και αξιόπιστες συνεργασίες.
Συνέντευξη: Τάνια Ώττα
Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού ιδρύθηκε μετά από πρόταση του Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή και όμοφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων το 1992, με σκοπό να αποτελέσει την εξωστρεφή έκφραση του ελληνικού πολιτισμού, έναν οργανισμό ανάλογο του Goethe και του British Council. Ιδρύθηκαν αρκετά παραρτήματα στο εξωτερικό, αλλά η επέκταση αυτή με τους όρους της εποχής δεν κατέστη δυνατόν να υποστηριχθεί στο διηνεκές.
Μιλήσαμε με τον Πρόεδρο του Ιδρύματος, κ. Νίκο Κούκη, ο οποίος ανέλαβε τη διοίκηση τον Μάιο του 2020, με τη σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής μετά από πρόταση της Υπουργού κας Μενδώνη. Μετά από 2 χρόνια θητείας ο κ. Κούκης δηλώνει πως ευελπιστεί να παραδώσει το 2024 ένα ανασυγκροτημένο και αξιόπιστο Ίδρυμα.
«Βρισκόμαστε ξανά στα Τίρανα, κι έχουμε παρουσία στο Παρίσι, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Τιφλίδα, το Βελιγράδι, την Οδησσό, την Αλεξάνδρεια, την Τεργέστη, το Βερολίνο, το Βουκουρέστι και τη Μόσχα. Ταυτόχρονα, διαχειριζόμαστε το μεταφραστικό κόμβο GreekLit.gr, ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης της μετάφρασης ελληνικών βιβλίων στο εξωτερικό μετά από πολλά χρόνια σιωπής, διοργανώνουμε μαζί με τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού την εθνική συμμετοχή στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου του εξωτερικού, μας έχει ανατεθεί η διοργάνωση της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, μετέχουμε στη EUNIC, έναν σοβαρό διεθνή οργανισμό που συγκεντρώνει τα σπουδαιότερα πολιτιστικά ιδρύματα παγκοσμίως, ενώ αναλαμβάνουμε ποικίλες πρωτοβουλίες οι οποίες σχετίζονται με το βιβλίο και τη γλώσσα, όπως βιβλιοπαρουσιάσεις, σεμινάρια δημιουργικής γραφής, συνέδρια για την ελληνική γλώσσα, το αρχαίο δράμα αλλά και μαθητικά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Επίσης, διαχειριζόμαστε τη «Βιβλιονέτ» τον πιο αξιόπιστο βιβλιογραφικό κόμβο της πατρίδας μας».
Νικ. Κούκης
Τι είδους ενέργειες και δράσεις έχετε δρομολογήσει μέχρι τώρα;
Σκοπός της διοίκησής μας υπήρξε από την αρχή η επανασύσταση του ΕΙΠ στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συντηρήσαμε τις εγκαταστάσεις του Ιδρύματος στο Π. Ψυχικό (είμαστε χρήστες της οικίας και του οικοπέδου Μποδοσάκη), αναμορφώσαμε τους εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, καταστήσαμε τον περιβάλλοντα χώρο επισκέψιμο, φωτίσαμε τον κήπο και τα οικήματα κατάλληλα ώστε να γίνονται εκδηλώσεις ποιότητας, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Αποκαταστήσαμε τα φθαρμένα έπιπλα, τα ξύλινα δάπεδα ενώ φροντίσαμε να αποκτήσουμε αξιόπιστες ψηφιακές υποδομές. Παράλληλα, καταλήξαμε σε συμφωνία με το ίδρυμα Ωνάση για την ανακατασκευή της οικίας Καβάφη ώστε να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες με τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, ενώ φιλοδοξούμε να λύσουμε τους επόμενους μήνες πλήρως τα κενά και τις αδυναμίες της Βιβλιονέτ ώστε να μεταβληθεί στον αξιόπιστο βιβλιογραφικό κόμβο που χρειαζόμαστε. Ήδη έχουμε εξασφαλίσει ικανή χρηματοδότηση για την οριστική και με προοπτική αναδιαμόρφωσή της. Παράλληλα, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης ευελπιστούμε ότι το «Κτήριο Φιλοξενίας και Εκδηλώσεων», το οποίο παραμένει αναξιοποίητο και ημιτελές επί 30 χρόνια θα καταστεί κέντρο πολιτισμού, ικανό να φιλοξενεί εκλεκτές πολιτιστικές επιλογές. Συμπερασματικά, θεωρούμε ότι υλοποιούμε όλους τους στόχους που θέσαμε εξαρχής. Και σε αυτό το σημείο θέλω να ευχαριστήσω όλα τα μέλη του Δ.Σ. για τη συνοχή, τη σύμπλευση και, κυρίως, για τη σκληρή δουλειά.
Με ποιο τρόπο συνεργάζεται το ΕΙΠ με τις σχολικές μονάδες και πως αυτή η συνεργασία μπορεί να συμβάλλει στην κινητικότητα των μαθητών;
Το ΕΙΠ έχει στενή συνεργασία με τις σχολικές μονάδες. Από το 2015 συνδιοργανώνουμε τα «Ευρωπαϊκά Μαθητικά Συνέδρια» στις εστίες του ελληνισμού στο εξωτερικό (Πόλη, Τεργέστη, Βελιγράδι, Λευκωσία, Νάπολη, Βενετία) με μεγάλη επιτυχία, ενώ το 2021 επ’ αφορμή της επετείου των 200 χρόνων από την Εθνική Επανάσταση, ένας εικαστικός διαγωνισμός προσέλκυσε το ενδιαφέρον μαθητών από 400 σχολεία τόσο από την Ελλάδα όσο και την ομογένεια. Μάλιστα, η απονομή βραβείων συνδυάστηκε με το άνοιγμα στο ευρύ κοινό του κήπου του ΕΙΠ, της οικίας Μποδοσάκη στο Π. Ψυχικό. Ευελπιστούμε ότι θα διοργανώσουμε το 7ο Διεθνές Μαθητικό Συνέδριο ως συνέχεια των προηγούμενων.
Πως μπορεί να συνδυαστεί η σύγχρονη τεχνολογία με τον πολιτισμό;
Η σύγχρονη τεχνολογία είναι συνυφασμένη με τον πολιτισμό και τη διεύρυνση της εμβέλειας της πνευματικότητας των δημιουργών. Θα επικεντρώσω την προσοχή σας σε ένα μόνο πολύπλοκο και πολυεπίπεδο γεγονός, την 17η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Το 2020, στην καρδιά της πανδημίας, διεξήχθη διαδικτυακά και προσέδωσε στην προσπάθειά μας εύρος και δύναμη, ενώ όλες τις εκδηλώσεις αρχειοθετήθηκαν. Έκτοτε, οι ζωντανές μεταδόσεις, οι υβριδικές διοργανώσεις είναι ο κανόνας. Επιπλέον, οι εκθέσεις έργων τέχνης, οι μουσειολογικές μελέτες συνδυάζονται με οπτικοακουστικό υλικό που διαμορφώνει ένα καλύτερο περιβάλλον κατανόησης της δουλειάς των καλλιτεχνών.
Τι επιπτώσεις έχει η κοινωνική και η οικονομική κρίση στον πολιτισμό; Πως θα μπορούσε να διαχειριστεί το κράτος αυτήν την κατάσταση;
Σίγουρα η πανδημία «χτύπησε» σκληρά τις καλλιτεχνικές διοργανώσεις. Η επαγγελματική ζωή επλήγη. Οι θεατρικές σκηνές έκλεισαν. Ωστόσο, δεν συνέβη το ίδιο με το βιβλίο. Μέσα στην πανδημία το βιβλίο όχι μόνο άντεξε, αλλά τα στοιχεία δείχνουν, σε ορισμένες χρονικές περιόδους, ανοδική τάση. Φαίνεται ότι οι συμπολίτες μας κατά την περίοδο της απομόνωσης βρήκαν συντροφιά είτε σε παλιές αγάπες στη βιβλιοθήκη τους είτε αναζήτησαν την καταφυγή στο διάλογο με τους συγγραφείς και τα βιβλία τους. Και αυτή, αναμφίβολα, είναι εξαιρετικά αισιόδοξη προοπτική. Προς τούτο να επισημάνω και την ευελιξία των εκδοτικών επιχειρήσεων οι οποίες δημιούργησαν ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία και κράτησαν «ζεστή» τη βιβλιόφιλη πελατεία τους.
Ο πολιτισμός επλήγη τα τελευταία χρόνια λόγω των καταστάσεων. Πως θα μπορούσε να ζωντανέψει πάλι το πολιτισμικό στοιχείο ;
Επλήγη, αλλά η δίψα των ανθρώπων για τις πολιτιστικές εκφράσεις δεν έσβησε. Είναι μια προσωρινή, εξαναγκαστική στάση. Κατά συνέπεια, το συμπιεσμένο πολιτιστικό ελατήριο θα εκτιναχθεί. Ας ελπίσουμε ότι το δυσμενές αυτό κλίμα θα αποτελέσει και την πρώτη ύλη για τη δημιουργία πρωτότυπων έργων. Κάθε κρίση είναι υπεύθυνη για την απογείωση της πολιτιστικής δημιουργίας. Δεν είναι ο κανόνας. Γι’ αυτό ας παραμείνουμε αισιόδοξοι.
Οι επαρχιακές πόλεις και τα χωριά είναι πιο ζωντανά σε θέματα πολιτισμικών δράσεων ή μήπως οι μεγάλες πόλεις έχουν περισσότερες ευκαιρίες;
Λέγεται, για την αρχαιότητα, ότι η «πόλη δημιουργεί πολιτισμό». Αυτό είναι σωστό γιατί στις μεγάλες πόλεις συγκεντρώνονται πνευματικά ρεύματα και σχολές σκέψης που αλληλεπιδρούν, διαμορφώνοντας καινοτόμες προοπτικές ανανεωτικού χαρακτήρα. Επιτρέψτε μου να σας πω παράλληλα ότι αγαπώ πολύ την πολύχρωμη ελληνική πολιτιστική περιουσία. Η πατρίδα μας και λόγω της γεωγραφίας δεν είχε μια ενιαία πολιτιστική παράδοση. Στο κεντρικό ποτάμι της ελληνικής παράδοσης συνέρρεαν νερά από πολλά μικρότερα ποτάμια, άλλα πιο ήρεμα και άλλα πιο ορμητικά και κελαριστά (για να θυμηθούμε λίγο και το Σολωμό). Ως εκ τούτου, η τοπική ελληνική παράδοση εξακολουθεί να διατηρεί σε πολλές περιπτώσεις τον ατόφιο χαρακτήρα της. Οφείλουμε να την γνωρίσουμε, να την αγαπήσουμε, να την ανανεώσουμε και να την καταστήσουμε μέρος της ζωής μας. Η γαστριμαργική μας παράδοση είναι εκπληκτική. Ας πιστέψουμε στις δυνάμεις μας με φρέσκια ματιά και ανοιχτούς ορίζοντες και ας μην ξεχνάμε ότι παράδοση δεν σημαίνει παραλαμβάνω (και διατηρώ ως κόρην οφθαλμού αναλλοίωτο) αλλά παραδίδω (και μάλιστα ανανεωμένο σε σχέση με ό,τι παρέλαβα).
Πως θα χαρακτηρίζατε τη σημερινή κατάσταση της χώρας μας όσον αφορά τις δράσεις πολιτισμού;
Είμαι, γενικά πολύ αισιόδοξος για όσα συμβαίνουν. Είμαστε ένας ανήσυχος λαός που του αρέσει η έκφραση. Τα έργα της πνευματικής δημιουργίας βρίσκονται στο κέντρο της ζωής μας. Θα μπορούσα να πω αρκετά για το ρόλο των πνευματικών δημιουργών. Ωστόσο, οι Έλληνες καλλιτέχνες αναγκάζονται να δρουν επαγγελματικά σε μια μικρή, σχετικά, αγορά. Αυτό είναι πρόβλημα. Ωστόσο, η προσπάθειά τους είναι αξιέπαινη.
Ο πολιτισμός είναι τέχνη; Πως μπορούν να συνδυαστούν ;
Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο τέχνη. Πολιτισμός είναι η δημιουργία, η αλλαγή, η ανανέωση, η καινοτομία. Ας θυμηθούμε το πρώτο στάσιμο στην Αντιγόνη του Σοφοκλή, έναν ύμνο στην ανθρώπινη επινοητικότητα. Από την άλλη, η τέχνη μπορεί να προσδώσει αισθητική διάσταση στα έργα της ανθρώπινης σκέψης και να διαμορφώσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον πρόσληψης και συναισθηματικής αφύπνισης. Η τέχνη καθιστά ωραία, ελκυστικά ακόμα και τα πιο πρακτικά δημιουργήματα. Ο συνδυασμός δημιουργίας –δεν εξαιρώ τα τεχνολογικά δημιουργήματα- και τέχνης είναι ένας υπέροχος συνδυασμός.