Ακούγοντας τη λέξη μαστόροι το μυαλό μας πηγαίνει κατευθείαν σ’ ένα πλήθος από τεχνίτες. Η λέξη προέρχεται από τη λ. μαϊστωρ (μάγιστρος- στα λατινικά magister). Αποτελούσαν οικονομικές συντεχνίες, τα γνωστά ισνάφια που σημαίνει κομπανίες. Η αρχή τους ανάγεται στο Βυζαντινό αιώνα. Δέχτηκαν μεγάλη βοήθεια από το Τουρκικό κράτος. Τα μαστοροχώρια λοιπόν του Βοΐου πρέπει να ενταχθούν στο σύνολο των χωριών του ορεινού συμπλέγματος της Πίνδου (χωριά της Κόνιτσας). Στα χωριά οι κομπανίες είναι πιο πολύ συνεργατισμοί για δουλειά. Συντονιστής είναι ο πρωτομάστορας που ήταν εργολάβος, εργάτης και συνεταίρος αρκετές φορές.
Ζουπανιώτης μάστορας πριν την απελευθέρωση
Τα πρώτα χωριά του Βοΐου με μεγαλύτερο τον Πεντάλοφο (Ζουπάνι) κατοικήθηκαν γύρω στα 1650. Οι κάτοικοι του κατέβαλλαν πολλές προσπάθειες για να επιβιώσουν, καθώς ο ελληνισμός πέρασε δύσκολες στιγμές κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα. Τα προς το ζην τα κάλυπταν με την οικόσιτη κτηνοτροφία και την μικρή γεωργική καλλιέργεια. Ο τρόπος ζωής τους γενικότερα ήταν πολύ λιτός.
Μέσα στον 17ο αιώνα δεν έχουμε επιγραφές με ονόματα μαστόρων, γιατί η γενική καθυστέρηση και η μείωση του εμπορίου που ακολούθησε την Τουρκική κατάκτηση δεν βοήθησε στο χτίσιμο εντυπωσιακών χτισμάτων. Επιγραφές συναντάμε από τα μέσα του 18ου αιώνα. Ονόματα Ζουπανιωτών βρίσκουμε σε πολλές εκκλησίες στο Πήλιο.
Ζουπανιώτης μάστορας μετά την απελευθέρωση
Οι Ζουπανιώτες μαζί με τους γείτονες Ντουλιανάτες (Βυθινούς) όντας εξειδικευμένοι στην πέτρα (πετράδες), δούλεψαν σε όλα τα μέρη της Ελλάδας αλλά και στο εξωτερικό. Πιο σπουδαίοι ανάμεσα σε αυτούς είναι ο ‘’αρχιτέκτων’’ Δήμος Ζηπανιώτης , ο οποίος έχτισε εξαιρετικές εκκλησίες στο Πήλιο, ο πρωτομάστορας Γεώργιος Κούστας που έκτισε το ναό της Αγίας Τριάδας Βοΐου το 1800 και αυτός με καταγωγή από τον Πεντάλοφο. Επίσης και ο Ζουπανοπολίτης Μίλιος (Μιχάλης), ο οποίος θεωρείται από τους πιο διακεκριμένους εκπροσώπους της λαϊκής λιθογλυπτικής. Και οι τρεις εκθέτουν συνοπτικά στο έργο τους τις κατακτήσεις πολλών γενεών λαϊκών τεχνιτών και οδηγούν την παραδοσιακή τέχνη στην κορύφωσή της.
Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ
Η Αρχιτεκτονική του Πενταλόφου εντάσσεται στη Μακεδονική Αρχιτεκτονική και επηρεάστηκε από την Ήπειρο. Οι παράγοντες που συνέβαλλαν στο να διαμορφωθεί η τοπική Αρχιτεκτονική είναι: το έδαφος, η στενότητα χώρου, οι κλιματολογικές συνθήκες, η φροντίδα για ασφάλεια, η άφθονη πέτρα που υπάρχει στην περιοχή, οι διάφορες ανθρώπινες ανάγκες και οι τεχνικές δυνατότητες των μαστόρων.
Σε όλα τα σπίτια αυτό που κυριαρχεί είναι η πέτρα. Το σχήμα των σπιτιών είναι ορθογώνιο και οι τοίχοι έχουν πολύ μεγάλο πάχος. Στις αυλές των σπιτιών υπάρχουν βοηθητικοί χώροι. Τα σπίτια στην εξωτερική τους όψη θυμίζουν φρούριο.
Στο ισόγειο των σπιτιών βρίσκονται πολλοί αποθηκευτικοί χώροι. Η επικοινωνία από το ισόγειο στον όροφο γίνεται με εσωτερική ξύλινη σκάλα. Στους οντάδες βρίσκουμε τη μεσάντρα, το νεροχύτη, τα ντουλάπια, σοφράδες κ.α. Σε όλα τα δωμάτια υπάρχει το τζάκι, το οποίο είναι λίθινο. Τα πατώματα είναι κατασκευασμένα από ξύλο και στηρίζονται από χοντρά ξύλινα δοκάρια, τις ‘’γριντιές’’. Η στέγη είναι και αυτή ξύλινη.
Στον κλάδο της Αρχιτεκτονικής εντάσσονται και η Ζωγραφική, η Ξυλογλυπτική, η Λιθογλυπτική κ.α. Τα έργα Λιθογλυπτικής στον Πεντάλοφο κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: τις εντοιχισμένες πλάκες, τα περιθυρώματα και τα σκαλίσματα στα τζάκια.
1) Εντοιχισμένες πλάκες: Βρίσκονται στην πρόσοψη των σπιτιών, συνήθως πάνω από την πόρτα, στα αγκωνάρια και στις άκρες του τοίχου λίγο πιο κάτω από τη στέγη. Τα πιο παραδοσιακά σύμβολα των Ελλήνων είναι ο Σταυρός και ο δικέφαλος αετός, τα οποία σκαλίζουν οι λιθογλύπτες πάνω στις εντοιχισμένες πλάκες. Συμπληρωματικές σκηνές είναι και αυτές από τη φύση ( πουλιά και λουλούδια) , τα οποία συνδυάζονται με ωραία διακόσμηση.
Ανάγλυφο στο εξωτερικό του Ιερού Αγ. Αθανασίου Πενταλόφου.
Επίσης ένα από τα πιο περίεργα θέματα είναι τα ανδρικά κεφάλια, τα οποία βρίσκονται σκαλισμένα στα αγκωνάρια. Ένα άλλο περίεργο θέμα είναι και η απεικόνιση του γυναικείου στήθους πάνω σε αγκωνάρι.
Δικέφαλος αετός. Σπίτι Μπαμπαλή.
2) Τα περιθυρώματα: Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα περιθυρώματα της εκκλησίας. Τρεις μονοκόμματες πλάκες, το υπέρθυρο και οι δύο παραστάδες τα απαρτίζουν. Σκαλίζονται με διάφορα θρησκευτικά θέματα καθώς και σκηνές από τη φύση.
3) Τα σκαλίσματα στα τζάκια: Κάποια σχέδια κάνουν τα τζάκια να φαίνονται κομψοτεχνήματα. Αυτό που κυριαρχεί είναι το γεωμετρικό σχέδιο.
Ανάγλυφος σταυρός
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
ΟΙ ΖΟΥΠΑΝΙΩΤΕΣ ΜΑΣΤΟΡΟΙ. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ-ΜΑΘΗΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 1980. Β’ ΕΚΔΟΣΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ 1999.