Οι Ορεινοί όγκοι Βοΐου

Ένα ορεινό συγκρότημα που συνδέει τα μεγάλα βουνά της Πίνδου και χαρακτηρίζεται από ένα πλήθος χαμηλών κορυφών που καλύπτονται από πυκνά, ατέλειωτα δάση φυλλοβόλων. Η ονομασία Βόιο κατά την αρχαιότητα αναφερόταν σε ολόκληρη την Βόρεια Πίνδο και από την ίδια ρίζα πήραν το όνομά τους οι Βοιωτοί, οι Ευβοείς και οι Λάκωνες Βοϊές, καθώς από εδώ πιστεύεται ότι εξαπλώθηκαν προς τον νότο. Οι παλαιότερες λαϊκές ονομασίες των τριών κλάδων του βουνού ήταν Ρουσιοτάρι, Γκουρούσια και Όντρια. Το Βόιο απλώνεται στη Δυτική Μακεδονία ξεκινώντας από τα νότια του νομού Καστοριάς, περνάει στα δυτικά του νομού Κοζάνης και καταλήγει στα βόρεια του νομού Γρεβενών. Είναι ένα βουνό που σχηματίζεται από επιμέρους ορεινούς όγκους και δεν ξεχωρίζει στο τοπίο λόγω της γειτνιάσης του με τους μεγάλους ορεινούς όγκους της Πίνδου. Στα βορειοδυτικά ενώνεται με τον Γράμμο μέσω του αυχένα της Λυκόραχης και στα δυτικά χωρίζεται από τον Γράμμο από τον ποταμό Σαραντάπορο. Στα βόρεια το βουνό χωρίζεται μέσω της αρχικής κοίτης του Αλιάκμονα από τα υψώματα της Αλεβίτσας και της Αμμούδας και στα ανατολικά καταλήγει στον βασικό ρου του ποταμού που το χωρίζει από το όρος Άσκιο. Στα νότια του βουνού κυλάει το Δοτσικιώτικο ρέμα που μαζί με τα μικρά βουνά Σκούρτζα και Αννίτσα χωρίζουν το Βόιο από την Βασιλίτσα. Η κατεύθυνση του Βόιου είναι από τα βόρεια προς τα νότια και φτάνει τα 45 χλμ. μήκος και τα 30 χλμ. πλάτος. Το βόρειο τμήμα του, μεταξύ των νομών Καστοριάς και Κοζάνης, ονομάζεται Όντρια όρη και το νότιο τμήμα του, μεταξύ Επταχωρίου και Δοτσικού, Τάλιαρος. Το βουνό έχει δεκάδες κορυφές πάνω από τα 1.500 μέτρα με σημαντικότερες το Παλιοκρημίνι (1.812 μ.), τον Ζουπανιώτικο Αηλιά (1.810 μ.), το Πετρίτσι (1.784 μ.), τον Πύργο Κοτύλη (1.767 μ.), την Μεγάλη Οτρά (1.589 μ.), την Μικρή Οτρά (1.530 μ.), τον Θανασούλα (υψόμ. 1.537 μ.) και την Άσπρη Πέτρα (1.528 μ.). Στο Βόιο βρίσκονται πολλά ρέματα και πηγές που συμβάλλουν στον ποταμό Αλιάκμονα αλλά και πολλά ακόμα σημαντικά ποτάμια, όπως ο Σαραντάπορος, ο Πραμόριτσας, το Βέλος και ο Βενέτικος. Στην μεριά της Κοζάνης και σε μια περιοχή μοναδικής ομορφιάς βρίσκονται και τα περίφημα Καστανοχώρια που διακρίνονται για την παραδοσιακή πετρόκτιστη αρχιτεκτονική τους. Το βουνό διακρίνεται για τα πολλά αξιοθέατα, όπως οι εντυπωσιακοί καταρράκτες του Σκοτωμένου Νερού, η τεχνητή λίμνη Βυθού στην κοίτη του ποταμού Πραμόριτσα, οι κάθετοι γκρεμοί του Χάρου, τα πολλά σπήλαια στα Όντρια, αλλά και 20 υπέροχα πέτρινα γεφύρια, όπως του Τσακνοχωρίου, της Μόρφης, του Ροδοχωρίου, του Κριμηνίου, της Χρυσαυγής και του Κοιλαδίου. Το Βόιο είναι ένας θαυμάσιος τόπος για τους φυσιολάτρες και αυτό γιατί πρόκειται για ένα διαδαλώδες αλλά ήρεμο βουνό που βρίσκεται στην σκιά των διάσημων γειτονικών ορεινών όγκων και δεν έχει εξερευνηθεί επαρκώς. Ο ταξιδιώτης θα ενθουσιαστεί από τα πολλά όμορφα χωριά που ακόμα δεν έχουν αλλοιωθεί από τον μαζικό τουρισμό, τα δεκάδες μονοπάτια και τα ατέλειωτα δάση των φυλλοβόλων.

Το Βόιο είναι ένα από τα πιο δασωμένα βουνά της Ελλάδας με δασοκάλυψη που φτάνει το 80% και η οποία αποτελείται από τεράστια αμιγή και μεικτά δάση από βελανιδιές, οξιές, καστανιές, μαυρόπευκα, έλατα, σφενδάμια, σκλήθρα, φλαμουριές, γαύρους, οστρυές, ιτιές, ρόμπολα, κ.ά. Σε διάφορα σημεία του βουνού απαντώνται πολλές αιωνόβιες βελανιδιές από τις οποίες ξεχωρίζει ο «μεγάλος γέροντας» της Βουχωρίνας που πιστεύεται ότι φτάνει τα 600 χρόνια ζωής. Εδώ μπορεί κανείς να συναντήσει δεκάδες θαυμαστά είδη της χλωρίδας της βόρειας Πίνδου. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι ο Lamyropsis carpini, ο Astragalus exscapus subsp pubiflorus, ο Cynoglottis barrelieri subsp serpentinicola, η σιληνή Silene damboldtiana, το αγριογαρύφαλλο Dianthus haematocalyx subsp pindicola, η Minuartia glomerata subsp macedonica, η Veronica bozakmanii, η Saxifraga federici-augusti subsp federici-augusti, η Antennaria dioica και το Alyssum heldreichii. Άλλα ενδιαφέροντα είδη της περιοχής είναι η Achillea chrysocoma, το Doronicum austriacum, η Alkanna pindicola, ο Astragalus onobrychis, η κενταύρια Centaurea deustiformis, η Salvia candidissima subsp occidentalis, η Lomelosia crenata subsp crenata, η Pinguicula crystallina subsp hirtiflora, το αγριογαρύφαλλο Dianthus stenopetalus, το Cerastium banaticum subsp banaticum, το Hypericum rumeliacum subsp apollinis, το Linum flavum subsp albanicum, η ίριδα Iris germanica, ο κρίνος Lilium chalcedonicum, η σιληνή Silene fabarioides, η Saxifraga marginata, η Euphorbia amygdaloides subsp heldreichii, η Hypopitys monotropa subsp monotropa, η Scorzonera hispanica, το Jasione heldreichii, η Euphrasia liburnica, η Saponaria calabrica, η Viola odorata και το γεράνι Geranium macrorrhizum. Στα δάση απαντώνται και πολλές ορχιδέες, όπως η Cephalanthera longifolia, η Epipactis helleborine, η Neottia nidus-avis, η Platanthera chlorantha, η Corallorhiza trifida, το Epipogium aphyllum, η Gymnadenia conopsea, η Dactylorhiza saccifera, η Orchis mascula, η Orchis pallens, η Ophrys apifera, η Ophrys zeusii και η Ophrys epirotica.

Η ορνιθοπανίδα του βουνού περιλαμβάνει διάφορα ενδιαφέροντα είδη των πυκνών δασών. Στην περιοχή απαντώνται πολλά είδη από δρυοκολάπτες, όπως ο μαύρος, ο πράσινος, ο βαλκανικός, ο μεσαίος και ο νανοδρυοκολάπτης. Από τα αρπακτικά εδώ κυνηγούν φιδαετοί, σφηκιάρηδες, γερακίνες, ξεφτέρια, διπλοσάινα, πετρίτες και βραχοκιρκίνεζα και από τα νυχτόβια αρπακτικά απαντώνται μπούφοι, χουχουριστές και κουκουβάγιες. Στα ρέματα ζουν οι σταχτοσουσουράδες, οι νεροκελάδες και οι νεροκότσυφες και στα δάση πολλά είδη από παπαδίτσες, όπως οι ελατοπαπαδίτσες, οι λοφιοπαπαδίτσες, οι καστανοπαπαδίτσες, οι καλόγεροι, οι γαλαζοπαπαδίτσες και οι κλειδωνάδες.  Άλλα είδη της περιοχής είναι οι μπεκάτσες, οι φάσσες, τα φασσοπερίστερα, τα τρυγόνια, οι κούκκοι, τα γιδοβύζια, οι τσαλαπετεινοί, οι μελισσοφάγοι, οι σταρήθρες, οι δεντροσταρήθρες, οι δεντροκελάδες, οι τρυποφράχτες, οι θαμνοψάλτες, τα αηδόνια, οι καστανολαίμηδες, οι τσίχλες, οι γερακότσιχλες, οι χιονοκότσυφες, οι μελωδοτσιροβάκοι, οι θαμνοτσιροβάκοι, οι δασοφυλλοσκόποι, οι χρυσοβασιλίσκοι, οι δρυομυγοχάφτες, οι αιγίθαλοι, οι δεντροτσοπανάκοι, οι δεντροβάτες, οι αετομάχοι, οι κίσσες, οι κάργιες, τα κοράκια, οι συκοφάγοι, οι φλώροι, τα λούγαρα, τα σκαρθάκια, οι κοκκοθραύστες, οι σταυρομύτες, τα βλαχοτσίχλονα, τα χρυσοτσίχλονα, τα σιρλοτσίχλονα, τα βουνοτσίχλονα και οι τσιφτάδες.

Τα αμφίβια του βουνού περιλαμβάνουν 10 είδη: σαλαμάνδρες, κοινούς τρίτωνες, μακεδονικούς τρίτωνες, φρύνους, πρασινόφρυνους, κιτρινομπομπίνες, δεντροβάτραχους, βαλκανοβάτραχους, σβελτοβάτραχους και γραικοβάτραχους. Από τα ερπετά συναντά κανείς πολλά είδη, όπως μεσογειακές χελώνες, γραικοχελώνες, κονάκια, τυφλίτες, σαύρες της Ρούμελης, σπάνιες αμμόσαυρες, πρασινόσαυρες, σιλιβούτια, τοιχογουστέρες, γουστέρες του Ταύρου, στεφανοφόρους, έφιους, λαφιάτες, δεντρογαλιές, σαπίτες, νερόφιδα, λιμνόφιδα, σαΐτες, αγιόφιδα, λαφιάτες του Ασκληπιού, σπιτόφιδα και οχιές. Τα τεράστια δάση και η μικρή ανθρώπινη παρουσία είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες για την συχνή παρουσία στο βουνό της αρκούδας και του λύκου. Άλλα θηλαστικά της περιοχής είναι τα ζαρκάδια, οι αγριόγατες, οι αγριόχοιροι, οι βίδρες, οι αλεπούδες, τα δασοκούναβα, οι ασβοί, οι νυφίτσες, οι σκίουροι, οι δασομυωξοί, οι σκαντζόχοιροι και οι λαγοί. Είναι σημαντικό ότι στα δάση του βουνού μέχρι και πριν τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο ζούσαν ελάφια.