Οι διατροφικές συνήθειες των κατοίκων του Βοϊου από τα παλιά ακόμα χρόνια ήταν λιτές, αλλά μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες τους λόγω του φυσικού βιότοπου, της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής.
Καλλιεργούσαν τα χωράφια τους για να πάρουν το απαραίτητο σιτάρι και κριθάρι, είχαν τα ζώα τους (πρόβατα, αγελάδες, κατσίκες, γουρούνια) για το γάλα, και το μαλλί, τις κότες για το κρέας τους και τα αυγά, τα αμπέλια τους για τα φρούτα, το κρασί και το τσίπουρο, τα λαχανικά που καλλιεργούσαν (όσα μπορούσαν μιας και ο χειμώνας ήταν βαρύς και δεν ευδοκιμούσαν όλα τα ζαρβατικά), ψάρια από το ποτάμι, και το κυνήγι.
Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΕΥΡΙΟΥ: ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΠΙΤΤΕΣ
Αφού κάθε σπίτι άλεθε το σιτάρι του στους μύλους της περιοχής, έπαιρνε το απαιτούμενο αλεύρι για τη χρονιά. Πρώτη και καλύτερη ήταν η παραγωγή του ψωμιού.
Κάθε σπίτι είχε το δικό του φούρνο και κάθε νοικοκυρά της δικό της σκαφίδι για το ζύμωμα, την πινέτα με θήκες για τα ψωμιά, το πλαστήρι για το άπλωμα των φύλλων της πίτας, τον κλώστη, το φλάστηρα (σφραγίδα για τη λειτουργιά), την σίτα για το κοσκίνισμα.
Το αλεύρι για το καθημερινό ψωμί ήταν συνήθως από σιτάρι , σίκαλη (βρίζα) και καλαμπόκι. «Του καθάριου» αλεύρι (από σιτάρι), το χρησιμοποιούσαν για πίττες, πρόσφορα στην εκκλησία (λειτουργιά), μπουγάτσια (ειδικό μεγάλο ψωμί για εορταστικές εκδηλώσεις), κ΄λουρες, γλυκίσματα, ενώ είχαν και το «ρουφτένιο» ειδικό ψωμί με μαγιά από ρεβίθι, βασιλικό κτλ, που πλάθονταν το Πάσχα, στους γάμους και γενικά στις επίσημες εκδηλώσεις).
Με το καλαμποκάλευρο γινόταν η μπομπότα ή κατσιαμάκα.
Με το αλεύρι φυσικά έπλαθαν και τις πίττες. Κλασσικές πίτες όπως με αυγά και τυρί (τυρόπιτα), με πράσα (πρασόπ’ττα), με κολοκύθα (κουλουκ’θοπτα), με μανιτάρια και κρεμμύδια (μαν΄ταροπ’τα), με λάχανο τουρσί (αρμιά), με σπανάκια ή λάχανα (σπανακ’πττα), με κιμά (κριατοπτα), με τσουκνίδες (τσουκνδιπτα) κτλ
Την Πρωτοχρονιά, η πίττα που έφτιαχναν ήταν η πιτουροπτα. Επλαθαν το φύλλο πάρα πολύ λεπτό, το έψηναν στην σόμπα ή στο φούρνο, και αφού έβγαζαν αρκετά, τα έβαζαν το ένα επάνω στο άλλο αφού στο ενδιάμεσο έβαζαν βούτυρο και ξηρούς καρπούς η τραχανά.
Μια ακόμη πίτα της περιοχής είναι η γεννημεν. Πίτα με προζύμι (μαγιά) δεν έβαζαν βούτυρο ανάμεσα, αλλά φούσκωνε η μαγιά.
Μια ακόμα πίτα ήταν η τραχανόπιτα. Έβραζαν τον τραχανά και μετά τον άπλωναν σε ένα ταψί, έριχναν από πάνω τριμμένο τυρί, ή τσιγαρίδες και το έψηναν στον φούρνο.
Οι πίττες όλες ψήνονταν συνήθως σε ταψί με γάστρα και κάποιες φορές σε φούρνο .
Με το αλεύρι επίσης έφτιαχαν και τα ζυμαρικά τους. Παρασκεύαζαν για ολο το χρόνο τα πέτουρα (χυλοπίτες), τον τραχανά και το μπλιγούρι
ΚΡΕΑΣ- ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ-ΑΥΓΑ
Όσον αφορά το κρέας, οι κάτοικοι του Βοϊου, είχαν πάντα το δικό τους. Δεν έτρωγαν πολύ συχνά κρέας, αλλά όταν εσφαζαν το γουρούνι ή το αρνί, φρόντιζαν να το αποθηκεύουν με τέτοιο τρόπο που να αντέχει για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αρνί έτρωγαν οπωσδήποτε το Πάσχα, είτε ψητό στη σούβλα, είτε στη γάστρα συνοδευόμενο με σπανάκι, κρεμμυδάκι, ή σκέτο. Έσφαζαν επίσης αρνί σε γιορτές, πανυγήρια, και γάμους.
Τα αιγοπρόβατα τους εξασφάλιζαν επίσης το γάλα. Παρασκεύζαν την φέτα, το μπάτζιο,
γιαούρτι (μαρκάτ), το βούτυρο το αγελαδινο, την ούρδα (μυζήθρα) και το τουλουμοτύρι.
Το γουρούνι το έσφαζαν στο τέλος του χειμώνα, οπου και εβγαζαν τα λουκάνικα, το έκαναν καβουρμά, κρατούσαν το λίπος του για τα φαγητά, έβγαζαν τασιγαρίδες και φυσικά κρατούσαν και κομμάτια κρέας. Μαγειρευόταν ως τηγανιά, βραστό με λάχανο ή πράσο και δαμάσκηνα ξηρά τα λεγόμενα κουφάσια, με τραχανά, πατάτες, πατσά, ενώ τον κιμά τον έκαναν γιουβαρλάκια, κεφτεδάκια, σαρμάδες με λάχανο τουρσί, κτλ
Οι κότες υπήρχαν σε όλα τα σπίτια. Εκτός από το κρέας τους , το οποίο το μαγείρευαν με κρεμμύδια, το λεγόμενο γιαχνί, με μάσκου (μια κρέμα με αλέυρι,αυγά και νερό, αλάτι και πιπέρι), με πατάτες, σούπα με τραχανά, μπλιγκούρι ή ρύζι, τους εξασφάλιζαν και τα αυγά, τα οποία τα έκαναν βραστα, τηγανιτά, ομελέτα, με τυρί ή ντομάτα, με λουκάνικα, και φυσικά όταν τα βάφανε κόκκινα το Πάσχα.
Όσπρια – Λαχανικά – Φρούτα-Ξηροί καρποί
Τα όσπρια, ήταν η κύρια διατροφή στο χωριό. Τα φασόλια, η φακή και τα ρεβυθια. Από τα ρεβύθια εβγαζαν και τα στραγάλια (μπλιμλιά) αλατισμένα και καβουρδισμένα.
Λαχανικά, δεν υπήρχαν πολλά μιας και ο χειμώνας ήταν βαρύς από νωρίς. Φύτευαν κυρίως σπανάκι, μαρούλι, λαχανα, πράσα, κρεμμυδια, σκόρδα, κουκιά, πατάτες. Τα υπόλοιπα λαχανικά τα προμηθεύονταν κυρίως από το Αργος ή την Αμμουδάρα, μιας και εκεί επειδή ήταν ο ποταμός Βέλος τα χωράφια ήταν ποτιστικά και τα λαχανικά έβγαιναν σε αφθονία. Υπήρχε η δυνανότητα των λαχανικών να αποθηκεύονται σαν τουρσί. Έτσι πολλές πιπεριές, μελιτζάνες, πράσινες ντομάτες, λάχανα κτλ αποθηκευονταν σε πιθάρια, καδιά κτλ. Δεν έλειπαν φυσικά και τα μανιτάρια που βγαίνουν ακόμα άφθονα στην περιοχή του Βοίου τα οποία τα αποξήραναν και τα κατανάλωναν κατά τη διάρκεια του έτους.
Τα φρούτα εποχιακά και αυτά. Εκτός από την παραγωγή των κερασιών, δαμάσκηνα, κορόμηλα, σταφύλια, μήλα, αχλάδια, και κυδώνια, υπήρχαν άφθονα και τα βατόμουρα, τα μούρα, αγριοφράουλες, σούρβα, τσάπουρνα, και κράνα. Ξηρούς καρπούς κρατούσαν από τις αμυγδαλιές, τις καστανιές τις καρυδιές και τις φουντουκιές.
Ψάρια
Τα ψάρια λογω της περιοχής ήταν σπάνια. Υπήρχαν μονο λιμνίσια (γριβάδια, τσιρόνια, τούρνε, γουλιανούς) συνήθως από την Καστοριά ή ποταμίσια, και πολύ σπάνια θαλασσινά. Οι ψαράδες τα μετέφεραν από τις γύρω περιοχές φορτωμέα σε κασες με τα άλογα.
Ποτά και Αφεψήματα
Από τα κατώια των σπιτιών δεν έλειπαν τα βαρέλια με το κρασί, (κόκκινο συνήθως) και οι νταμιτζάνες με το τσίπουρο. Σε πολλά σπίτια εξάλλου λειτουργούσαν τα «καζάνια» και κάθε σπίτι εβγαζε το δικο του τσίπουρο και κρασί.
Σαν αφεψήματα υπήρχε άφθονο το τσάι του βουνού, το φλαμούρι, το χαμομήλι, η μολόχα, η ματζουράνα, η αγριάδα κτλ. Οι κάτοικοι τα έβραζαν και κάθε βότανο έβγαζε και τις αντίστοιχες ιδιότητες του και τις χρησιμοποιούσαν σαν γιατρικο.
Από τη διατροφή τους απαραίτητα ήταν και τα γλυκά.
Γλυκά του κουταλιού και ταψιού και όλα χειροποίητα. Στου κουταλιού μπορούσε κανείς να βρει το κουλουκυθάτου (από κολοκύθι), κιρασάτου(από κεράσι), κυδουνάτου(από κυδώνι), το καρυδάτου(με καρύδι), με δαμάσκηνο κτλ.
Όσον αφορά του ταψιού, κυριαρχούσε το ραβανί, ο μπακλαβάς, το σαραγλί, η γαλατόπιτα.
Υπήρχαν και τα πρόχειρα γλυκά όπως οι λαγγίτες (οι σημερινοί λουκουμάδες)
που τις πρόσφεραν με μέλι και καρύδια ή αν τις ήθελες αλμυρές με τυρί, ο σιμιγδαλένιος χαλβάς, αλλά δεν έλειπαν φυσικά και οι κουραμπιέδες, τα σαλιάρια και τα κουλουράκια.
Πηγή:
“ΣΚΑΛΟΧΩΡΙ”, Αριστοτέλης Χρυσ.Κωστόπουλος, Θεσσαλονίκη 2004, Εκπολιτιστικός Σύλλογος Σκαλοχωριτών “Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ”