«Βόιο. Αυτός ο θαυμαστός βουνίσιος κόσμος, είναι γεμάτος καρδιά και ζωή. Ξεκινάει από την κορυφή του Ζουπανιώτικου Αϊ Λιά, λούζεται στα νερά του Σκοτωμένου νερού, και κουβαλώντας άρωμα από το ατρύγητο θυμάρι, περνάει πάνω από τις φολιδωτές στέγες τoυ Ντόλου, χαϊδεύει τις ρυτιδωμένες πέτρες του γεφυριού της Σβόλιανης, δρασκελάει τα μονοπάτια των Κυρατζήδων, παίρνει μαζί του τα τραγούδια των μαστόρων, τα σμίγει με τον αχό του Πραμόριτσα και ανηφορίζει και πέφτει πάνω και τους λευκούς τρούλους της Αγιά Τριάδας και ακουμπά στα πόδια της Παναγιάς και στους παλιούς μπαξέδες της».
Γράφει ο Αργύρης Παφίλης
Εκεί που η Δυτική Μακεδονία συναντά την Ήπειρο και η κραταιή Πίνδος διακλαδίζεται και φτάνει ως τους μικρούς εύφορους κάμπους του Αλιάκμονα, ορθώνεται το όρος Βόιο.
Πετρώματα της μολάσσας, του ασβεστόλιθου, του οφιόλιθου και άλλα, αποτελούν την γεωλογική συγκρότηση του Βοΐου που σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές συνθήκες δημιούργησαν μια εντυπωσιακή ποικιλία χλωρίδας σε όλες τις ζώνες.
Απέραντα δάση από οξιές, μακεδονικά έλατα, βελανιδιές και καστανιές καλύπτουν τις κοιλάδες και τις πλαγιές των βουνών. Σπάνια ενδημικά αγριολούλουδα συμπληρώνουν τη φύση και φλερτάρουν με το τοπίο.
Σ΄αυτόν τον άχραντο τόπο ξεδιπλώνουν την ιστορία τους τα φημισμένα μαστοροχώρια του Βοΐου.
Κυρίαρχος της περιοχής, ο πολύστροφος Πραμόριτσας, παραπόταμος του Αλιάκμονα.
Δύο οι κυρίως κλάδοι που σχηματίζουν τον κορμό του ποταμού. Ο ένας έχει το ξεκίνημά του κάτω από την κορυφή του Ζουπανιώτικου Αϊ Λιά, στη περιοχή Φτέρη και την περιοχή Σιουλίστ.
Ο άλλος κλάδος έχει τις πηγές του στην Νιριγκίτα.
Με το υδάτινο διάβα του χαράζει φαράγγια, κινεί νερόμυλους, ποτίζει χωράφια, μαστορεύει τοπία και γίνεται ταξιδευτής.
Πάνω πάνω στέκει ο ιστορικός Πεντάλοφος, αντίκρυ ο Βυθός βυθισμένος στα δάση του Καραουλιού, το Δίλοφο με τα πυργόσπιτα και ανάμεσα σε δρυς η πανοραμική Αγία Σωτήρα.
Ο κορμός του Βοΐου με τα κλαδιά και τα παρακλάδια του, ήταν χαραγμένος με λιθόστρωτα μονοπάτια. Αυτές οι στράτες που ενωνόταν με το τεράστιο δίκτυο δρόμων ήταν η επικοινωνία των ανθρώπων με τα γύρω χωριά και τις πόλεις. Τούτα τα μονοπάτια ακολουθούσαν τα μπουλούκια των μαστόρων, οι ζωγράφοι, οι ξυλογλύπτες, οι Κυρατζήδες και οι κτηνοτρόφοι.
Ένα από τα πολυσύχναστα μονοπάτια του Βοΐου ήταν αυτό που ακολουθεί το ρου του ποταμού Πραμόριτσα και που ονομάζεται το ταξίδι του Πραμόριτσα.
Γι’ αυτούς που αναζητούν δράση κι ηρεμία κοντά στη φύση, το ταξίδι του Πραμόριτσα είναι μια πρόσκληση και μια πρόκληση. Με την κατάλληλη προετοιμασία και τον απαραίτητο εξοπλισμό(αθλητικά παπούτσια, σακίδιο, νερό, φρούτα, φωτογραφικές μηχανές) και ακολουθώντας απλούς κανόνες θα βιώσετε μοναδικές εμπειρίες και δυνατές συγκινήσεις.
Το συνολικό μήκος της διαδρομής είναι 15 χλμ και ξεκινά από το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, διασχίζει τους παραδοσιακούς οικισμούς Βυθό, Πεντάλοφο, Αγία Σωτήρα και καταλήγει στο γεφύρι της Σβόλιανης. Μπορεί ο επισκέπτης να διασχίσει όλο το μήκος του μονοπατιού ή κάποια τμήματά του ανάλογα με τον χρόνο και τις αντοχές του.
ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΣ
Ο ιστορικός παραδοσιακός οικισμός του Πενταλόφου βρίσκεται σε υψόμετρο 1060μ. Το μεγαλύτερο μαστοροχώρι της Μακεδονίας. Την συνεχή κατοίκηση του από τους αρχαίους χρόνους μαρτυρούν τα οικιστικά λείψανα στην Γκραντίσκα αλλά και όστρακα της Εποχής του Σιδήρου. Ο Πεντάλοφος δημιουργήθηκε από την συνένωση των γύρω κτηνοτροφικών οικισμών κατά τον 17ο αιώνα. Ο Μητροπολίτης Νεόφυτος στον κώδικα της Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης στα 1797 το αναφέρει ως μια από τις πέντε κωμοπόλεις του Βοΐου και με την ονομασία Ζουπάνι με μαχαλάν Ντόλο.
Η ιστορία του Πενταλόφου είναι γεμάτη από σκληρούς αγώνες ιδιαίτερα στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα και στην περίοδο 1940-41, του Ελληνοϊταλικού πολέμου, όπου οι θρυλικές Γυναίκες της Πίνδου, φορτωμένες με πυρομαχικά και τρόφιμα, αναρριχώνται στα απρόσιτα φαράγγια της Πίνδου ενισχύοντας τον ελληνικό στρατό.
Ο τόπος κλειστός, σπαρμένος βουνά, δάση και λιθάρια. Η φύση του εδάφους, οδήγησε ένα μεγάλο ποσοστό του αντρικού πληθυσμού να ασκήσει συστηματικά το επάγγελμα του χτίστη του πελεκητή. Οι ικανοί αυτοί μάστοροι, όργωναν κυριολεκτικά ολόκληρη τη βαλκανική αλλά και χώρες της Ασίας, χτίζοντας μεγαλόπρεπα αρχοντικά, περίτεχνες εκκλησίες, βρύσες, καστρομονάστηρα και έζεψαν τα ποτάμια στις στενοποριές τους υψώνοντας μονότοξα και πολύτοξα γεφύρια. Από δω κατάγονταν ο μεγάλος αρχιτέκτονας εκκλησιών, Δήμος Ζηπανιώτης και ο περίφημος λιθοξόος Μίλιος Ζουπανιοπολίτης, που άφησαν σπουδαία έργα σε περιοχές του Πηλίου.
Την τέχνη των άξιων μαστοροκαλφάδων θα τη βρεις αποτυπωμένη στις περίτεχνες εκκλησίες με τις στολισμένες αψίδες, στις βρύσες και στην αρματωσιά των διώροφων και τριώροφων σπιτιών που με τα λιακωτά, τα στενά παράθυρα και τα κεντημένα με σταυρούς αγκωνάρια, τινάζουν το πέτρινο ανάστημα τους ψηλά σαν να θέλουν ν’ αγγίξουν την βραχωμένη στέγη της Γκραντίσκας.
Για να θαυμάσεις τα νοικοκυρόσπιτα και τους ανθρώπους τους πρέπει να ανοίξεις τις βαριές δίφυλλες αυλόπορτες, να διαβείς μέσα από θολωτές εισόδους, που βγάζουν σε πλακόστρωτες λουλουδιασμένες αυλές, να δρασκελήσεις το κατώφλι της φιλοξενίας που ευωδιάζει γλυκό του κουταλιού και να περάσεις στο μυστικό κόσμο των καθημερινών και καλών οντάδων με τα λιθανάγλυφα τζάκια, όπου ο ζουπανιώτης λιθοξόος με τη σμίλη του, αφηγείται ιστορίες με πουλιά, ρόδακες και λουλούδια.
Μετά τον Άγιο Αχίλλειο το μονοπάτι κατηφορίζει στον Κάτω μαχαλά και περνά από τον ναό της Αγίας Βαρβάρας που χτίστηκε το 1867. Η είσοδος του ναού με τις πελεκητές κολώνες, τις διακοσμήσεις και το λιθάναγλυφο εξαπτέρυγο στο κέντρο της είναι εξαιρετικής τέχνης.
Η διαδρομή συνεχίζεται περνώντας από ένα υπέροχο δάσος με πελώριες καστανιές, συναντάει την εθνική οδό Κοζάνης – Ιωαννίνων όπου και περνάμε απέναντι για να δροσιστούμε στην Βρύση Σκηπς που η ονομασία της σημαίνει ”στους κήπους”. Το ταξίδι του Πραμόριτσα, ακολουθεί το λιθόστρωτο μονοπάτι, που χώνεται σε ένα τούνελ από πυκνή βλάστηση. Λίγο μετά διακλαδίζεται, δεξιά οδηγεί προς τους Αργαλειούς και αριστερά αφού περάσει το μικρό ρυάκι που έρχεται από τη Σκηπς κατηφορίζει καγκελωτά και φτάνει στο Γεφύρι του Ντέρη. Είναι το πρώτο πέτρινο τοξωτό γεφύρι που συναντά το ποτάμι του Πραμόριτσα από το ξεκίνημά του. Το τοπίο μοιάζει με νεραϊδότοπο. Εδώ βρίσκεται ο ερειπωμένος ”νερόμυλο του Ντέρη” και η ”Δέση του Τιτόρου”που τροφοδοτούσε με νερό τον μύλο. Το μονοπάτι συνεχίζει και τελειώνει στην εθνικό οδό που βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από το γεφύρι.
Πηγή: myvoio.com