Ακολουθώντας τον παλαιό εθνικό δρόμο Κοζάνης- Ιωαννίνων, λίγο μετά τη Νεάπολη, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων αριστερά στον παρακαμπτήριο ασφαλτόδρομο, φτάνεις στο γραφικό χωριό Περιστέρα.
Στην είσοδο του χωριού, αντικρίζει κανείς την νεόχτιση εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, λίγο πιο κάτω αριστέρα το Δημοτικό Σχολείο το οποίο σταμάτησε τη λειτουργία του το 1986, και λίγο πιο μπροστά προβάλλει η επιβλητική εκκλησία του Αρχιστράτηγου Μιχαήλ.
ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Περιστέρα βρίσκεται 4χλμ μετα τη Νεάπολη προς Τσοτύλι, με υψόμετρο στα 700μ. Με το Δ. της 20-8-1927 (ΦΕΚ. Α’ 179/1927) το χωριό απο Μαρτσίστι μετονομάστηκε σε Περιστέρα, προς τιμήν κάποιας γυναίκας η οποία λεγόταν Περιστέρα και η οποία ευεργέτησε ποικιλότροπα το χωριό (κατασκεύασε βρύσες, ενίσχυσε φτωχές οικογένειες, δώρισε την περιουσία της στην εκκλησία κτλ).
Με την απογραφή που έκαναν οι Τούρκοι το 1905 κατοικούσαν 240 άτομα, με τον καιρό να περνάει ανά τα χρόνια ο πληθυσμός της άρχισε να μειώνεται και να φτάνει στα τωρινά χρόνια και στην τελευταία της απογραφή το 2011 της ΕΛΣΤΑΤ οι μόνιμοι κάτοικοι να αριθμούνται 22.
ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ..ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΣΙΦΙΛΙΚΙ
Η Περιστέρα έγινε τσιφλίκι το 1791 οπως φαίνεται σε τσεκερέ (αδεια) με ημερομηνία 12 Μαίου 1791, που αναφέρεται σε χωράφι του Τζαφέρ Ρουσταμόπλου, ο οποίος ήταν και ο πρώτος τσιφιλικάς. Οι κάτοικοι του χωριού δεν όριζαν τίποτα δικό τους. όλα ανήκαν στον τσιφλικά Μουσταφάμπεη. Ο πρώτος Έλληνας που έχτισε δικό του σπίτι ηταν ο Γκαντίνας, τον οποίο ακολούθησαν ο Αθανάσιος Ζήσης (Ζησόπουλος) και ο Κοντοστάσιος.
Με το θάνατο του Μουσταφάμπεη το τσιφλίκι της Περιστέρας κληρονόμησαν τα παιδιά του Αλήμπεης, Σαρήμπεης και Γιουσούμπεης που ήταν και οι τελευταίοι τσφιλικάδες. Ο μόνος που παρέμεινε στην Περιστέρα ήταν ο Γιουσούμπεης ο οποίος συμπεριφέροταν ανθρώπινα και διακρινόταν για τα φιλελληνικά του αισθήμαστα σε αντίθεση με τα αδέλφια του που επέλεξαν να διαμείνουν στη Νεάπολη και να συνεχίζουν την βάρβαρη συμπεριφορά του πατέρα τους. Το 1912 με την απέλευθερωση της Μακεδονίας ο Γιουσουμπεης παρέμεινε στην Περιστέρα και δήλωσε φιλία στον Ελληνικό στρατό μέχρι και το 1924 με την ανταλλαγή των πλυθησμών που πήγε στην Κωνσταντινούπολη.
Μερικοί κάτοικοι της Περιστέρας αγόρασαν κάποια χωράφια απο τους μπέηδες, ενώ το 1924 όσα κτήματα των τσιφλικάδων είχαν απομείνει απονεμήθηκαν στους ακτήμονες του χωριού και σε δύο οικογένειες προσφύγων, μέχρι και την οριστική διανομή απο τοπογραφικό συνεργείο το 1956.
Ένα απο τα παλαιότερα και αξιόλογα σπίτια του χωριού ήταν αυτό των Ζησοπουλαίων
που δυστυχώς με τον καιρό καταστράφηκε αν και το 1987 με Υπουργική Απόφαση ανακυρύχθηκε ως Μνημείο, Ιστορικό Αρχοντικό. Ο Αθανάσιος Ζήσης Ζησόπουλος (1840-1885) μέχρι το 1865 κατοικούσε στην Κούλια του μπέη- τσιφιλικά Μουσταφαμπέη με ενοίκιο. Στις 25 Μαίου 1865 οπως φαίνεται ανάγλυφα σε μια μαρμαρόπλακα στο υπέρθυρο της εισόδου, έχτισε ένα λιθόχτιστο τριώροφο σπίτι. Στην ίδια μαρμαρόπλακα προβάλονταν ανάγλυφα ο Σταυρός, το σύμβολο του σπιτιού, πλαισιωμένος απο σχηματοποιημένα κλαδιά, λουλούδια και δυο λιοντάρια, που συμβόλιζαν τη δύναμη του κτήτορα. σε επίκαιρα σημεία είχε κρυφές πολεμίστρες
καθώς και ζεματίστρες πάνω απο την είσοδο
τα οποία εξασφάλιζαν την άμυνα των ενοίκων και την προστασία της ιδιοκτησίας.
ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΣ
Η Περιστέρα έχει δύο εκκλησίες και ένα εξωκλήσι. Την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και το εξωκλησι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΚΛΗΣΙ ΤΟΥ
Μέχρι το 1886 υπήρχε η πρώτη εκκλησία των ιδρυτών του χωριού, η οποία ήταν μικρή και δεν εξυπηρετούσε τους κατοίκους όπου και την γκρέμισαν και αποφάσισαν να χτίσουν καινούρια. Γύρω απο την εκκλησία υπήρχε το νεκροταφείο το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στο ναό του Αγίου Αθανασίου όπου και άφησαν ανέπαφο τον τάφο των Κρητών που έπεσαν στις μάχες Καλλιστρατίου-Περιστέρας στις 19 Οκτωβρίου 1912. Ο νέος ναός ξεκίνησε την ανέγερση του το 1887 .
Το καμπαναριό το έχτισαν με πελεκητές πέτρες μάστροι Πενταλοφίτες ενώ να αξίζει να σημειωθεί πως η καμπάνα είναι από το Άγιο Όρος, πράγμα που σε άλλες περιοχές του Βοΐου απαγορεύοταν σημαντικά από τις τουρκικές αρχές της Νεαπόλεως. Η τωρινή εκκλησία ειναι τρίκλιτη βασιλική με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Οι τοιχογραφίες του καταστράφηκαν με το βάψιμο των τοίχων ενώ το δάπεδο είναι στρωμένο με λιθόπλακες. Ο γυναικωνίτης ήταν διαχωρισμένος απο τον κύριο ναό με καφασωτό διάφραγμα το οποίο όμως δεν υπάρχει σήμερα. Στη νέα εκκλησία τοποθέτησαν τις εικόνες από την παλιά εκκλησία που ανάγονται στον 17ο & 18ο αιώνα.
Το εξωκλήσι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ βρίσκεται ανατολικά του χωριού, το οποίο και αυτό ανεγέρθηκε στη θέση του παλιού. Οι λίγες εικόνες του τέμπλου είναι δωρεές και αφιερώματα των κατοίκων.
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
Βορειοδυτικά του χωριού, βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Αθανασίου. Εδώ υπήρχε παλιότερη εκκλησία, η οποία κατεδαφίστηκε το 1976 και ανεγέρθηκε η σημερινή.
Βιβλιογραφικές Αναφορές: Αλεξάνδρου Κων.Αδαμίδη, Η ΠΕΡΙΣΤΕΡΑ ΒΟΙΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ, Έκδοση Πολιστικού Συλλόγου Περιστέρας Βοίου, Θεσσαλονίκη 1995
Φωτογραφικό Υλικό: Πλαζουμίτη Ευτυχία