Το Γεωπάρκο Γρεβενών-Κοζάνης αποτελεί το 6ο και νεότερο στην Ελλάδα, στις 22 Απριλίου 2021 ανακοινώθηκε η ένταξή του στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων UNESCO. Τα ήδη αναγνωρισμένα Παγκόσμια Γεωπάρκα UNESCO είναι αυτό της Λέσβου, του Ψηλορείτη, της Σητείας στην Κρήτη, του Χελμού-Βουραϊκού στην Πελοπόννησο και του Βίκου-Αώου στην Ήπειρο. Την έμπνευση του Γεωπάρκου Γρεβενών-Κοζάνης είχε η Δρ. Γεωλογίας Άννα Ράσσιου, η οποία με την επιστημονική της ομάδα μελετά πάνω από 45 χρόνια τη γεωλογία της περιοχής. Συντονιστής φορέας του Γεωπάρκου είναι η ΑΝΚΟ Δυτικής Μακεδονίας Α.Ε.- Aναπτυξιακός Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Γράφει η Επιστημονική ομάδα Γεωπάρκου Γρεβενών – Κοζάνης: Δρ. Άννα Ράσσιου, Γεωλόγος – Ντίνα Γκίκα, Γεωλόγος M.Sc – Άννα Μπατσή, Γεωλόγος M.Sc
Τα Γεωπάρκα αποτελούν περιοχές που διαθέτουν γεωλογικά μνημεία με διεθνή σημασία και αναγνώριση (γεώτοποι). Δημιουργήθηκαν από τοπικές πρωτοβουλίες, με στόχο να διατηρηθεί και να προστατευθεί το σύνολο των χαρακτηριστικών του φυσικού και πολιτισμικού τους πλούτου, με έμφαση στην ανάδειξη της αλληλεπίδρασης μεταξύ του αβιοτικού και έμβιου περιβάλλοντος και την αποτελεσματική προστασία και διαχείριση των ιδιαίτερων στοιχείων της γεωλογικής κληρονομιάς. Στόχο των Γεωπάρκων αποτελεί η αξιοποίηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, ως εργαλείο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης.
Η έκταση του Γεωπάρκου Γρεβενών-Κοζάνης είναι περίπου 2.500 km2, περιλαμβάνει τα παλαιότερα πετρώματα της Ελλάδος αλλά και τους πιο πρόσφατους σχηματισμούς. Εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Βοίου, οι περιοχές που χωροθετούνται εντός του Γεωπάρκου είναι αυτές του Βούρινου (Σιάτιστα-Παλαιόκαστρο – Δαφνερό) και του Πενταλόφου (Πεντάλοφος-Δίλοφο). Το Γεωπάρκο χαρακτηρίζεται από θέσεις αξιοσημείωτης Γεωκληρονομιάς, τα “Γεωθαύματα”, τα οποία πρέπει να διαφυλαχθούν τόσο για τη γεωλογία τους, όσο και την ιστορική τους αξία.
Βούρινος: Η Σύγκρουση των Τεκτονικών Πλακών
Κύριο και πιο αντιπροσωπευτικό χαρακτηριστικό του Γεωπάρκου Γρεβενών-Κοζάνης, αποτελεί η ένωση των τεκτονικών πλακών Ευρώπης και Αφρικής στην κοιλάδα του Μεσιού (ή Μεσιανού) Νερού. Η κοιλάδα του Μεσιού Νερού στον Βούρινο δημιουργήθηκε πριν από 170 εκ. χρ. όταν η λιθόσφαιρα του ωκεανού της Τηθύος, συγκρούστηκε με την τεκτονική πλάκα της αρχαίας Ευρώπης. Το ίχνος αυτής της σύγκρουσης παραμένει στα βάθη της Κοιλάδας του Μεσιού Νερού και επεκτείνεται από το χωριό Παλαιόκαστρο στα βόρεια, έως το Χρώμιο και το μοναστήρι της Ζάβορδας στα νότια.
Ανατολικά της κοιλάδας, βρίσκονται τα ανθρακικά πετρώματα, αντιπροσωπεύοντας τις αρχαίες ακτές της Ευρώπης, ενώ η δυτική πλευρά της αποτελείται από μανδυακά πετρώματα (οφιόλιθοι), ένα τμήμα δηλαδή της λιθόσφαιρας του ωκεανού της Τηθύος. Η διαφορετική χημική σύσταση των πετρωμάτων αποτυπώνεται στην βιοποικιλότητα της κοιλάδας. Κατά τη διάβρωση, εκπλένονται τα στοιχεία από τα πετρώματα και συγκεντρώνονται στην κοιλάδα, δημιουργώντας το ιδιαίτερο, εξαιρετικά εύφορο υπέδαφος, υποστηρίζοντας την ύπαρξη τοπικών ενδημικών φυτών και εντόμων, μοναδικών στον πλανήτη!
Η λιθόσφαιρα, είναι το εξωτερικό στρώμα του πλανήτη μας και αποτελεί το τμήμα που βρίσκονται και κινούνται οι τεκτονικές πλάκες. Εκτείνεται από την επιφάνεια της Γης, διαπερνά τον φλοιό και φθάνει μέχρι το ανώτερο τμήμα του μανδύα. Το 1938, ο Γάλλος καθηγητής Jan Brunn, πρωτοπόρος γεωλόγος και λάτρης της περιοχής, φωτογράφισε τους οφιόλιθους του Βούρινου από το Παλαιόκαστρο. Η φωτογραφία περιλάμβανε ολόκληρη την λιθοσφαιρική τομή και αποτέλεσε μια πολύ σημαντική ιστορική καταγραφή. Μέχρι εκείνη τη στιγμή κανείς δεν γνώριζε την ύπαρξη των τεκτονικών πλακών ή την ικανότητα τους να τοποθετούνται πάνω σε ηπείρους! Η φωτογραφία αποτέλεσε θέμα συζήτησης μιας ολόκληρης γενιάς επιστημόνων, που διαμόρφωσαν την θεωρία των Τεκτονικών Πλακών τη δεκαετία του 1960.
Από τότε, η ιστορική αυτή θέση (κιόσκι πριν το Παλαιόκαστρο με κατεύθυνση από Σιάτιστα), προσέλκυσε χιλιάδες γεωλόγους να αγναντεύσουν με μία και μόνο ματιά ολόκληρη την λιθόσφαιρα του ωκεανού της Τηθύος.
Πεντάλοφος: Η ψαμμιτική πέτρα που χτίστηκε η Δυτική Μακεδονία
Στο Γεωπάρκο Γρεβενών-Κοζάνης υπάρχουν αμέτρητα πετρογέφυρα, εκκλησίες, μοναστήρια, σχολεία και σπίτια χαρακτηριστικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, χτισμένα από τις πέτρες (ψαμμίτης) της περιοχής του Πενταλόφου. Ο ψαμμίτης περιέχει συγκολλημένους κόκκους χαλαζιακής άμμου, που προέρχονται από το δέλτα ενός ποταμού της αρχαίας Ευρώπης (υπόλειμμα του ωκεανού της Τηθύος), καθώς έρρεε πριν από περίπου 40 εκ. χρ.
Τα πετρώματα αυτά χαρακτηρίζονται από πολλαπλές στρώσεις, διαφορετικού πάχους, δίνοντας εύκολα επιφάνεια προς κατεργασία. Έτσι, μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν οι πετράδες για να χτίσουν τα εντυπωσιακά δημιουργήματά τους.
Η περιοχή του Πενταλόφου, αποτελεί δείγμα της παράδοσης της πέτρας και της ανθρώπινης κληρονομιάς του Γεωπάρκου Γρεβενών-Κοζάνης.
Περισσότερες πληροφορίες για τα Γεωθαύματα του Δήμου Βοίου, μπορεί ο επισκέπτης να λάβει από το Κέντρο Πληροφόρησης του Γεωπάρκου στην είσοδο της Σιάτιστας (που θα λειτουργήσει σύντομα), καθώς και από την επίσκεψη της Ιστορικής Παλαιοντολογικής Συλλογής Σιάτιστας και της Βοτανικής Συλλογής Σιάτιστας στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο.
Πηγή: myvoio.com